Abstracte begrippen tot leven brengen doe je zo
De concept-contextbenadering is het uitleggen van nieuwe, abstracte kennis aan de hand van beeldende en levende voorbeelden. Het doel? Zorgen dat leerlingen de stof beter begrijpen en onthouden. Twee biologiedocenten geven tips en vertellen hoe zij deze didactische aanpak toepassen in hun lespraktijk.
Het klaslokaal van biologiedocent Jasper Palstra staat vol bijzondere planten, er leven dieren en er is zelfs een vijver met een eigen ecosysteem. Het idee achter deze inrichting? Dat het lokaal uiteindelijk een grote context is, waarvan leerlingen kunnen leren.
Palstra: “Ik heb nu bijvoorbeeld jonge mangroveplanten. In volwassen mangrovebossen vormen de wortels die boven water groeien kraamkamers. Deze kamers beschermen jonge zeedieren tegen roofdieren, waardoor ze blijven leven. Zo dragen mangroves bij aan het in stand houden van een gezond zee-ecosysteem. Als ik dit uitleg aan de hand van plaatjes in een boek, blijft het verhaal voor veel leerlingen vaag en abstract. Door de mangroveplanten de klas in te halen, heb ik een mooi aanknopingspunt om het hierover te hebben en zien leerlingen het beter voor zich.”
Leerlingen uitdagen
In de concept-contextbenadering staat het woord concept voor de kennis of theorie die je leerlingen wilt bijbrengen. Het woord context staat voor de situaties en voorbeelden waarmee je dat doet. Palstra vindt het leuk dat zijn lokaal leerlingen motiveert en uitdaagt. “Het maakt ze nieuwsgierig, waardoor ze uit zichzelf vragen hoe iets zit of werkt. Vaak lokt de ene vraag alweer de volgende uit. Ook dragen leerlingen regelmatig ideeën aan voor nieuwe planten en dieren.”
Dat bracht Palstra op een idee. Om ze mede-eigenaar te maken van het klaslokaal, mochten leerlingen meedenken over nieuwe planten en dieren. Palstra stelde wel een aantal eisen. “De planten en dieren moeten tijdens de schoolvakanties in het lokaal kunnen overleven, dus de leerlingen zoeken uit wat daarvoor nodig is.” Zo moet het ecosysteem in balans zijn. “Een groepje wil heel graag een axolotl in de klas en onderzoekt nu wat daarvoor nodig is. Dat is nog best lastig, want deze salamander leeft in gekoeld water en eet levend voedsel.”
Verbanden met het dagelijks leven
Niet elke biologiedocent heeft zo’n contextrijk lokaal als Palstra. Mona Palmeira is biologiedocent en docent klassieke talen. Omdat ze beide vakken in hetzelfde lokaal geeft, houdt ze haar lokaal neutraler. Maar dat weerhoudt haar er niet van aansprekende contexten te creëren. Ze legt daarvoor verbanden tussen het dagelijks leven en de lesstof. Zo greep ze het koudere weer aan om leerlingen homeostase (het proces waarmee het lichaam zijn interne balans handhaaft) bij te brengen.
“Ik begon de les door te signaleren: ‘Ik zie dat jullie het fris hebben, het is buiten ook kouder geworden’. Vervolgens wees ik ze op de slogan van Warmetruiendag – Verwarm jezelf, niet de aarde – en ik vroeg bij wie de verwarming thuis alweer aanstond. Ik vroeg ook of leerlingen thuis een ouderwetse thermostaat met een draaiknop hebben of een digitale. Daarna legde ik uit hoe zo’n thermostaat werkt. Zo sloeg ik een brug naar je lichaam en hoe dat op eenzelfde manier voor een constante temperatuur zorgt.”
Voor Palmeira is de concept-contextbenadering een manier om abstracte begrippen tot leven te wekken. Een mooie bijvangst is dat lessen rustiger verlopen. “Leerlingen staan langer ‘aan’ tijdens de les, kunnen zich net iets langer concentreren en zijn beter in staat de concepten te volgen.” Ze zet deze manier van lesgeven daarom ook in als ze klassieke talen geeft. “In de lente vormen de eerste narcissen een mooie aanleiding om het over Narcissus uit de Griekse mythologie te hebben.”
Tips voor de praktijk
Wil je aan de slag met de concept-contextbenadering? Dit zijn de tips van Palstra en Palmeira.
1. Verplaats je in de belevingswereld van de leerling
Leef je in in de leerlingen en bedenk waarvoor ze warmlopen.
2. Blijf dicht bij jezelf en houd het simpel
Haal voorbeelden uit je persoonlijke leven of kies iets wat aansluit bij je interesses. Voel je comfortabel bij de inhoud en bouw de contexten verder uit.
3. Ga de klas uit
De natuur is een grote context. In het bos of het park kun je op zoek naar planten en vruchten. En aan vogelgeluiden kun je bijvoorbeeld een les over paringsrituelen koppelen. Palstra neemt zijn leerlingen regelmatig mee naar de dierentuin om dieren te observeren. Vervolgens verbindt hij daar een les over evolutie aan.
4. Haal de natuur de klas in
Een les over micro-organismen wordt tastbaar door leerlingen slootwater of een stukje mos te laten onderzoeken onder de microscoop. De pantoffeldiertjes, beerdiertjes of watervlooien die ze met eigen ogen zien, nodigen uit om verder de diepte in te gaan.
5. Zoek ook bij andere vakken naar een context
Ook vakken als geschiedenis, aardrijkskunde, scheikunde en natuurkunde lenen zich goed voor de concept-contextbenadering. Op TikTok staan bijvoorbeeld video’s waarin verschillende voorwerpen van grote hoogte naar beneden vallen. Een mooie start voor een les over zwaartekracht.
Meer weten?
- Op de website van SLO vind je meer publicaties over de concept-contextbenadering.
- Dit zegt de wetenschap over de concept-contextbenadering.
- Biologie uitbeelden met leerlingen helpt ook om complexe processen concreet te maken. Het onderzoek Uitbeelddidactiek in de biologieles bevat 51 practica en richtlijnen.
- Abstracte begrippen in bètavakken vormen vaak een struikelblok voor leerlingen. Zo zet je ze op het juiste spoor.
- In de op waarheid gebaseerde Mexicaanse film Radical krijgt leraar Sergio Juárez zijn groep 8-leerlingen dankzij de concept-contextbenadering aan het leren.
