Onderzoekend leren stimuleert ontwikkeling van kennis en taal

Door middel van onderzoekend leren werken leerlingen gelijktijdig aan het verwerven van kennis en het ontwikkelen van hun taalvaardigheid. Leerlingen moeten daarbij zoveel mogelijk ruimte krijgen om samen te denken, redeneren en discussiëren. Op basisschool De Opslach in Wommels doen leraren dat met levensechte opdrachten die leerlingen nieuwsgierig maken.

Basisschool De Opslach werkt graag met projecten voor onderzoekend leren. Deze didactiek geeft leerlingen ruimte om actief, zelfstandig en in samenwerking met anderen kennis te ontdekken. Samen met het lectoraat Taalgebruik en Leren van NHL Stenden Hogeschool onderzoeken ze hoe leraren de taalontwikkeling en het actief verwerven van kennis gelijktijdig kunnen stimuleren.

Onderzoekend leren is een vorm van onderwijs gericht op kennisconstructie, die er niet vanuit gaat dat kennis zomaar wordt overgedragen. Daarnaast biedt onderzoekend leren kansen om allerlei vormen van taalgebruik te ervaren. Omdat leerlingen bij onderzoeksactiviteiten voortdurend samen praten, discussiëren, lezen en schrijven, leren zij niet alleen over wereldoriëntatie, maar ontwikkelen ze tegelijkertijd taalvaardigheden.

Ook de leerlingen zijn enthousiast over de projecten voor onderzoekend leren. Zij zijn blij met de zelfstandigheid en met het werken vanuit eigen vragen en ideeën. Leerlingen zijn oprecht nieuwsgierig naar antwoorden en zetten zich in om die te vinden. Daarbij spreken ze hun creativiteit veelvuldig aan.

Taal en kennis zijn geen gescheiden werelden

Volgens het lectoraat Taalgebruik en Leren is het ideaal wanneer het taalonderwijs volledig is geïntegreerd in vormen van onderzoekend leren bij wereldoriëntatie; geen gescheiden werelden, maar twee vliegen in één klap. Om te begrijpen waarom het lectoraat ontwikkeling van kennis en taal koppelt aan onderzoekend leren, is het belangrijk om te weten hoe kennis en taalvaardigheid tot stand komen. Die ontwikkelen zich namelijk altijd in interactie, zoals in gesprekken tussen leraar en leerlingen tussen leerlingen onderling, maar ook in dialoog met bestaande kennisbronnen zoals teksten. Wanneer interactie leerlingen stimuleert tot samen denken en redeneren over een onderwerp spreken we van dialogisch leren.

Exploratief taalgebruik

Taal en interactie zijn dus belangrijk voor het leren. Gesprekken waarin leerlingen hun ideeën beargumenteren en gezamenlijk tot een conclusie of nieuw inzicht komen noemt onderwijskundige Neil Mercer exploratieve gesprekken. Deze gesprekken stimuleren leerlingen om rationeel te denken en te praten, waardoor probleemoplossende vaardigheden verbeteren.

Onderzoeksactiviteiten lokken op een natuurlijke manier exploratief taalgebruik uit, zowel in klassengesprekken als in gesprekken tussen leerlingen onderling. Deze gesprekken zorgen ervoor dat leerlingen hun mondelinge taalvaardigheid verbeteren en tegelijkertijd hun kennis over een onderwerp verbreden en verdiepen. Wanneer leerlingen in deze context lezen en schrijven, krijgt ook de schriftelijke taalvaardigheid aandacht.

Kritisch informatie beoordelen

Samen teksten lezen tijdens onderzoekend leren, stimuleert de leesvaardigheid en het voeren van exploratieve gesprekken. Tijdens de onderzoeksactiviteiten gaan leerlingen op zoek naar bruikbare bronnen en selecteren zij relevante fragmenten in de teksten. Tijdens het gesprek beargumenteren zij hun keuzes voor deze fragmenten. In hun zoektocht naar antwoorden leren leerlingen informatie uit bronnen met elkaar verbinden en kritisch omgaan met de bruikbaarheid en betrouwbaarheid van informatie. Als leerlingen in kleine groepjes teksten lezen, helpen ze elkaar bij de betekenis van de woorden en zinnen.

Samen schrijven

Ook bij gezamenlijke schrijfactiviteiten gaan taalontwikkeling en kennisverwerving goed samen. Leerlingen die samen onderzoek doen, schrijven op allerlei momenten en met verschillende doelen. Bijvoorbeeld bij het maken van een mindmap of powerpoint. Leerlingen bespreken keuzes rondom de opbouw en schrijfconventies, maar ook inhoudelijke keuzes. Ze delen hun kennis en reageren op suggesties van anderen. Zo leidt samen schrijven tot gezamenlijke kennisconstructie.

Interactie stimuleren

Het basisprincipe van onderzoekend leren is dat je als leraar bewust interactie op gang brengt tijdens de onderzoeksactiviteiten. Dit betekent dat je het voeren van open gesprekken stimuleert, zowel met de hele klas als in kleine groepjes. De leerlingen moeten zoveel mogelijk ruimte krijgen om samen te denken, te redeneren en te discussiëren over leerinhouden in functionele en betekenisvolle contexten. Als leraar probeer je de nieuwsgierigheid bij leerlingen aan te wakkeren, en steeds weer nieuwe authentieke vragen uit te lokken. Denk aan deze tips voor goede interactie en samenwerking:

• Om leerlingen te helpen om goed samen te praten, lezen en schrijven en eigenaarschap te bevorderen, kun je met zogeheten grondregellessen werken. Ze maken dan met elkaar een lijst met ‘grondregels’ voor het samen praten en werken, bijvoorbeeld ‘We leggen ideeën aan elkaar uit’.
• Probeer als leraar niet te veel aan het woord te zijn maar geef ruimte aan de inbreng van leerlingen. Laat stiltes vallen, geef veel beurten en help leerlingen bij het verwoorden van hun denkstappen.
• Geef geen antwoorden maar stel vooral denk- en redeneervragen, zoals ‘Hoe denk je dat dat komt?’ of ‘Hoe zou je achter het antwoord kunnen komen?’

Meer weten?

• Lees hoe je onderzoekend leren kunt toepassen in verschillende vakgebieden.
• Zo zet je onderzoekend leren vakoverstijgend in voor plusleerlingen.
• Bekijk de video van basisschool De Opslach en enkele andere scholen over het project de grutto en zijn omgeving.