Helpt de zomerschool tegen de zomerdip?
Veel leraren zeggen het te merken: hun leerlingen zijn in de zomervakantie achteruitgegaan. Toch is er weinig wetenschappelijk bewijs voor het bestaan van zo’n zomerdip in Nederland. Maatregelen die een (eventuele) zomerdip kunnen tegengaan, lijken een positief effect te hebben. Een goed voorbeeld hiervan is de zomerschool. Die kan ook uitkomst bieden om leerachterstanden in te halen.
Bestaat de zomerdip? Veel leraren beweren van wel. “Kinderen in groep 3 zijn enorm getriggerd om te leren lezen. Je ziet ze sprongen maken gedurende het schooljaar, maar als ze na de zomervakantie terugkomen, blijkt hun avi-niveau te stagneren of zelfs terug te vallen”, aldus Marieke Baselmans, tot voor kort leraar op een basisschool en tegenwoordig tekstschrijver. Ze schreef hierover het artikel Strijd tegen de zomerdip voor Stichting Lezen.
De zomerdip is uitgebreid aangetoond in wetenschappelijke studies. Een Amerikaanse meta-analyse naar de effecten van de zomervakantie op toetsresultaten laat zien dat leerlingen gemiddeld één maand terugvallen in niveau. In de Verenigde Staten hebben leerlingen in de zomer echter langer vakantie dan in Nederland: twee tot drie maanden. Dat maakt het lastig om deze uitkomst zomaar te vertalen naar de Nederlandse situatie.
Zomerdip vooral zichtbaar bij rekenen
Het Amerikaanse onderzoek toont verder aan dat het leerverlies voor sommige vakken groter is dan voor andere. Leerlingen gaan bijvoorbeeld meer achteruit bij rekenen en spelling dan bij begrijpend lezen. In het algemeen is de achteruitgang groter bij rekenen/wiskunde dan bij taal. De onderzoekers vonden geen verschillen in leerverlies tussen jongens en meisjes, en ook niet tussen leerlingen van verschillende etnische afkomst. Wel zouden leerlingen uit lagere inkomensgroepen meer achteruitgaan met lezen.
Een recenter Oostenrijks onderzoek naar de leereffecten van de zomervakantie bevestigt de Amerikaanse conclusies ten dele. In Oostenrijk, waar de schoolvakantie negen weken duurt, bleken de leerlingen na de vakantie meer moeite te hebben met wiskundige problemen en spelling. Ze waren in die periode echter beter gaan lezen.
Weinig Nederlands onderzoek naar zomerdip
In Nederland is nauwelijks onderzoek gedaan naar (het bestaan van) de zomerdip. Luyten, Schildkamp en Verachtert publiceerden in 2009 een onderzoek naar de vooruitgang in technisch lezen van leerlingen uit groep 4 en 5 van het basisonderwijs, tijdens het schooljaar en in de zomervakantie. Het betreft een relatief kleine steekproef onder 245 leerlingen op 11 scholen.
Luyten e.a. stelden niet zozeer een leerverlies vast, maar grote verschillen in leerwínst tussen verschillende leerlingen in de zomer. De onderzoekers concluderen dat de ongelijkheid tussen leerlingen blijkbaar groter wordt wanneer zij níet naar school gaan. Het onderzoek leverde geen overtuigend bewijs dat zogenoemde achterstandsleerlingen in de zomervakantie minder vooruitgaan. Ook vonden de onderzoekers geen verschil tussen jongens en meisjes.
Zomerscholen hebben een beperkt positief effect
De Nederlandse onderzoekers bespreken ook enkele oplossingen om toenemende ongelijkheid tegen te gaan. Een daarvan is de inzet van zomerprogramma’s zoals de zomerschool. Deze kunnen volgens hen een beperkt positief effect hebben op kennis en vaardigheden, als ze gericht zijn op het wegwerken van achterstanden, op versneld leren of op verrijking. Ze baseren zich hierbij op Amerikaans onderzoek van Cooper e.a. (2000). De programma’s hebben een sterker positief effect op rekenen dan op taal.
Van recenter datum is een Maastrichts onderzoek naar de effecten van lente- en zomerscholen. Deze programma’s hadden als specifiek doel om zittenblijven terug te dringen. Een groot aantal deelnemers (76% bij de lenteschool en 87% bij de zomerschool) ging uiteindelijk toch over. Daarmee deden scholen die deelnamen aan het programma het uiteindelijk niet beter dan andere scholen. Maar dat gold niet voor scholen die voor het eerst aan het programma meededen, want die wisten het percentage zittenblijvers verder te verlagen.
Meer weten?
- Lees hoe zomerscholen effectief kunnen zijn voor het inhalen van leerachterstanden, die zijn ontstaan door de coronacrisis, bij de Kennisrotonde.
- Lees ook het antwoord van de NRO-Kennisrotonde over de (vermeende) terugval in leerprestaties en welbevinden bij leerlingen in het (voortgezet) speciaal onderwijs tijdens de zomervakantie.
- Squla deed in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam onderzoek naar de zomerdip. Het onderzoek is gepubliceerd in het International Journal of Educational Research.
