Vakkenintegratie leidt niet altijd tot betere leerprestaties
Presteren leerlingen beter als verschillende vakken geïntegreerd worden aangeboden? Vaak wordt dit wel gedacht. Maar onderzoek toont niet aan dat vakkenintegratie leidt tot een dieper begrip of tot een grotere motivatie bij leerlingen. Dat betekent niet dat vakkenintegratie zinloos is. De keuze hiervoor zou moeten afhangen van de doelen die leraren met hun onderwijs willen bereiken.
Met de discussie over het nieuwe curriculum is het debat over vakkenintegratie weer opgelaaid. De vraag is wat beter is: onderwijs geven in afzonderlijke vakken of de onderwijsinhoud geïntegreerd aanbieden in leerdomeinen?
Weinig onderzoek naar leereffecten van vakkenintegratie
Voorstanders van vakkenintegratie claimen dat dit beter onderwijs oplevert. De ‘echte wereld’ is namelijk ook niet opgedeeld in aparte stukjes. Een goed voorbeeld van vakkenintegratie is thematisch onderwijs. Er is echter maar weinig gedegen onderzoek gedaan naar de vraag of kinderen inderdaad meer leren van geïntegreerd onderwijs. Een overzichtsstudie van het NRO over de effecten van vakkenintegratie voorziet in deze leemte. De studie is uitgevoerd door Arie Wilschut en Monique Pijls, beiden lector didactiek aan de Hogeschool van Amsterdam.
Wilschut en Pijls deden een literatuuronderzoek, waarbij ze maar liefst 140 (internationale) studies over vakkenintegratie hebben geanalyseerd. De studies verschilden sterk naar omvang, inhoud en onderzoeksmethode. Ook de kwaliteit van de onderzoeken liep sterk uiteen. Toch hebben ze er een rode draad uit weten te halen.
Mogelijke voordelen van vakkenintegratie
Uit alle studies konden zeven mogelijke voordelen van geïntegreerd onderwijs worden gedestilleerd. Geïntegreerd onderwijs:
- sluit beter aan bij de complexe buitenwereld.
- leidt tot betekenisvoller leren.
- zorgt voor meer motivatie bij leerlingen.
- leidt tot betere leerprestaties.
- past goed bij een constructivistische leerstijl en het adolescentenbrein.
- leidt tot diepgaander begrip en ‘hogere-orde-denken’ (Bloom).
- geeft leerlingen meer zelfstandigheid in het leerproces.
Deze aangevoerde voordelen konden tot nu toe niet worden bewezen. De meeste konden niet eens worden gemeten. Geïntegreerd onderwijs kan zelfs demotiverend werken, omdat het leerlingen (te) weinig houvast geeft.
Mogelijke nadelen van vakkenintegratie
De literatuur wijst niet alleen op voordelen van vakkenintegratie, maar noemt ook eventuele nadelen. Geïntegreerd onderwijs:
- is complex voor leerlingen.
- zorgt ervoor dat leerlingen onbewust leren. Dat is nadelig voor de metacognitie (‘leren over leren’) en de toepasbaarheid van kennis.
- is ook complex voor leraren, omdat zij niet in allerlei vakgebieden hetzelfde vakdidactische niveau kunnen ontwikkelen.
- betekent vaak dat kennis wordt ondergewaardeerd.
- werkt niet, omdat de samenhangende betekenis juist binnen de context van een vak tot stand komt.
Ook voor deze nadelen is tot nu toe weinig empirisch bewijs. Uit opgedane ervaringen met vakkenintegratie blijkt dat deze kan leiden tot onzekerheid en frustratie bij leraren. Bijvoorbeeld omdat zij het gevoel hebben de nodige deskundigheid te missen. Of omdat ze vinden dat hun expertise slecht wordt benut.
Wat niet helpt is dat er geen consensus lijkt te bestaan over wat samenhang inhoudt. Gaat het om veel vakken binnen één samenhangend geheel, of juist om de samenhang binnen een vak? Of, met andere woorden: maken aparte vakken het curriculum gefragmenteerd, of komt dat juist doordat thema’s weinig met elkaar samenhangen?
Wat is er nodig voor goed geïntegreerd onderwijs?
De onderzoekers concluderen dat vakkenintegratie geen doel op zich zou moeten zijn. De keuze hiervoor zou moeten afhangen van de doelen die leraren met hun onderwijs willen bereiken en de middelen die ze daarbij kunnen en willen inzetten.
Als leraren kiezen voor vakoverstijgende projecten, vraagt dat van hen:
- betrokkenheid en enthousiasme
- deskundigheid over vakkenintegratie
- een conceptuele benadering van het eigen vak, met oog voor verbindende concepten
- expertise in taalgericht onderwijs
- kunnen samenwerken
Vakkenintegratie stelt ook eisen aan de schoolleiding:
- expertise in vakkenintegratie en curriculumtheorie
- innovaties kunnen doorvoeren
- extra scholing voor leraren mogelijk maken
- organisatorisch: afspraken over roostering, toetsing
Meer weten?
- Lees het onderzoeksrapport over de effecten van vakkenintegratie (2018).
- Onderwijsvakblad Didactief plaatste in januari 2019 een artikel over leergebieden versus vakken.
