Onderwijs op afstand: wat hebben we geleerd?

Elke leraar die afstandsonderwijs verzorgde tijdens de coronacrisis, moest keuzes maken: wat kunnen leerlingen online leren en wat is beter op papier? En hoe ging je om met leerlingen die specifieke aandacht nodig hebben? Welke lessen zijn te leren uit deze periode met onderwijs op afstand?

Mandy de Vries, leraar groep 4 op de Nutsschool Morgenstond, maakte werkboekjes voor haar 19 leerlingen, die de ouders één voor één ophaalden. Het ging vooral om de herhaling van lesstof in rekenen, spelling, schrijven en lezen. Het niveau van de groep loopt behoorlijk uiteen. Bijna 80% van de leerlingen heeft Nederlands niet als moedertaal. Dat betekent dat de leraar sowieso extra inzet op taal.

Houvast door een dagindeling

De Vries hield ouders via e-mail op de hoogte en merkte dat ze erg betrokken waren. Maar in de praktijk was het voor veel ouders, die vaak ook thuis moesten werken, niet gemakkelijk om hun kind te ondersteunen. De Vries had de leerlingen een dagindeling voor school meegegeven. Opdrachten in het werkboek duurden ongeveer een half uur. Pauze met een fruitmomentje, jeugdjournaal kijken, een kwartiertje lezen: die vaste momentjes gaven houvast. En ouders kregen stickers om kinderen te belonen. Verder gaf ze tips mee voor educatieve websites. Eén keer per week belde ze zelf met de leerlingen om te horen hoe het ging.

Thuiswerkende ouders niet overvragen

Om thuiswerkende ouders niet te overvragen, probeerde De Vries ook realistisch te zijn. Van thuis een recept lezen en een taart bakken leerden leerlingen ook veel. Iedere maandag leverden de ouders de werkboekjes van de week ervoor in en kregen ze die voor de komende week mee. De school gebruikte ook Snappet, zodat leerlingen online konden oefenen.

Digitaliseren in sneltreinvaart

De coronacrisis vroeg veel van het team, maar De Vries ervaarde dat ondanks de verschillende meningen, het team openstond voor nieuwe werkwijzen. De saamhorigheid is groot: af en toe ontploft de teamgroepsapp van ideeën. De school was al van plan om meer lessen te digitaliseren, maar dat gebeurt nu in een sneltreinvaart. Als digitaalvaardige millennial merkte Mandy de Vries dat ze collega’s daarin kon ondersteunen, ook al werkte ze nog niet zo lang in het onderwijs. De Vries hoopt dat de betrokkenheid van ouders zo blijft nu ze zo intensief samenwerkten. En dat ouders zich blijven realiseren dat ze hun kind thuis ook kunnen stimuleren.

Zichtbaar blijven

Natuurlijk was onderwijs op afstand op zo’n grote schaal voor alle leraren nieuw, maar in het speciaal onderwijs kwam er nog meer bij kijken. Het bracht voor leerlingen op SBO de Springplank extra moeilijkheden met zich mee. Martin van Leeuwen, adjunct-directeur, zag dat er gezinnen waren die niet de benodigde apparatuur in huis hadden. Maar de belangrijkste aandachtspunten voor de meeste leerlingen van De Springplank waren: gedrag, aandacht voor elkaar en omgaan met anderen. De school zocht vooral manieren om contact te houden met de kinderen en zichtbaar te zijn. Bijvoorbeeld via videoberichtjes of telefoontjes.

Keuze in lesopdrachten

De school was bewust niet gestart met werkboekjes voor alle leerlingen. De meesten konden met online lessen aan de slag. De leraren lieten leerlingen weten dat ze zien of ze hun taken hebben uitgevoerd of niet. Het ging vooral om herhaling van lesstof. “We hebben ouders een dagschema gegeven en ook suggesties geopperd voor activiteiten en spelletjes. De leraren belden minimaal twee keer per week met de ouders. Dat werd erg op prijs gesteld”, zo vertelt van Leeuwen.

Contact op afstand onderhouden

Van Leeuwen geeft verder aan dat ze moesten roeien met de riemen die ze hadden. “Onderwijs op afstand is altijd beperkter dan in de groep door het gebrek aan face-to-face contact. Dat is nu eenmaal zo. We leefden vooral mee met kinderen die in een klein huisje wonen en drie weken op elkaars lip zaten. Zeker als je weet dat er al opvoedproblemen zijn. Kinderen hebben altijd behoefte aan contact met elkaar en de leraar. Daarom stuurden onze leraren kort filmpjes aan leerlingen, waarbij de namen van kinderen werden noemden, zodat ze wisten dat ze werden gezien of aan ze werd gedacht. Of ze lieten leerlingen foto’s sturen die de leraar weer aan de klas konden laten zien. Ze misten elkaar.”

Meer praktische tips voor lesopdrachten op afstand

Het is belangrijk om zoveel mogelijk structuur in het lesprogramma te bieden:

• Zorg als school voor laptops als een leerling die niet heeft. Kijk bijvoorbeeld naar het landelijke initiatief van leraar Jeroen Nieuwpoort van SBO de Laurentius om vraag en aanbod van laptops of iPads op elkaar af te stemmen.
• Zorg als leraar voor een vast livestreammoment met de klas, zoals een dagopening of beweegmoment.
• Geef per opdracht aan hoeveel tijd leerlingen eraan moeten besteden.
• Wissel online en offline opdrachten af en zorg voor actieve dynamische werkvormen.

Contact met leerlingen onderhouden

Leerlingen missen elkaar. Zorg dat ze online contact houden met elkaar door bijvoorbeeld:

• Filmpjes en foto’s met elkaar te delen via de leraar.
• Te videobellen met (jonge) kinderen, 1 à 2 keer per week.
• Denk aan de jarigen en stuur ze een kaartje of zing online voor de jarige.

Tips voor thuiswerkende ouders

Ouders zijn het meestal niet gewend om hun kinderen te helpen met schoolopdrachten. Geef ze bijvoorbeeld deze tips:

• Zorg dat kinderen zich aan een bepaald dagritme houden. Maak bijvoorbeeld een overzicht van de dag en plak dit op een zichtbare plek in huis.
• Wees realistisch en zorg ook voor ontspanning. Kinderen leren op verschillende manieren en steken ook veel op van het bakken van een taart of het spelen van een gezelschapsspel.
• Laat kinderen net zoals op school op bepaalde momenten zelfstandig werken. Bijvoorbeeld als je als ouder zelf moet werken. Je kunt hiervoor een stoplicht gebruiken. Staat het stoplicht op rood, dan mogen ze jou even geen vragen stellen. Deze werkwijze wordt ook op veel scholen gebruikt.

Meer weten?

• De beste blogs, tools, tips en stappenplannen over lesgeven op afstand vind je in het artikel Actuele tips en tools voor onderwijs op afstand.
• In het artikel Flexibel onderwijs op afstand vind je meer tips over tools en lees je over mooie initiatieven die onderwijs op afstand mogelijk maken.
• Leraren Jasper Rijpma en Maarten Ombre zagen dat het afstandsonderwijs tijdens de coronacrisis zich in eerste instantie vooral richtte op de techniek. Maar hoe zit het met didactische principes die effectief zijn? In zeven verschillende video’s leggen ze dat uit.