Burgerschap leer je niet in de klas

Hoe scholen invulling geven aan het burgerschaponderwijs, mogen ze zelf weten. Scholengemeenschap Guido kiest voor maatschappelijke diensttijd. “We sturen de leerlingen de school uit. Burgerschap leer je niet in de klas, maar in de maatschappij”, stelt leraar Erik-Jan Hakvoort.

Tientallen leerlingen van de Arnhemse school Guido trekken er iedere dinsdag- en donderdagmiddag op uit. Ze bingoën met demente bejaarden, mesten stallen uit op een zorgboerderij, staan achter de toonbank in een wereldwinkel, ondersteunen de leerkracht op een basisschool of werken mee aan herdenkingsplechtigheden rondom de Slag om Arnhem. “Alles is mogelijk, zolang ze maar iets bijdragen aan de samenleving. Én ervan leren,” vertelt Erik-Jan Hakvoort, mentor van havo 5 en leraar maatschappijleer en geschiedenis.

Verhalen van vluchtelingen

De leerdoelen van de maatschappelijke diensttijd van Hakvoort sluiten aan bij die van Stichting leerplanontwikkeling Nederland (SLO) en het vak maatschappijleer. Het gaat onder andere om betrouwbaarheid tonen, veilig en gezond werken, bijdragen aan goede werkrelaties en leren omgaan met andere culturen en leeftijdsgroepen. Een paar leerlingen van het Guido werkten in een winkel waar bewoners van de nabijgelegen azc voor een klein bedrag spullen kunnen kopen. De leerlingen leerden van hun verhalen, zagen culturele verschillen en kregen te maken met taalbarrières. “Dat is allemaal burgerschapsvorming, maar dan in de praktijk. Dat leer je niet in een klaslokaal”, aldus de leraar.

Zelf bepalen wat je doet

Wat de leerlingen doen tijdens hun maatschappelijke diensttijd bepalen ze zelf, in overleg met hun mentor of vakdocent. Een pionier bemiddelt tussen de leerlingen en de maatschappelijke organisatie. De pioniers zijn geen docenten, maar medewerkers van TijdVoorActie. Dit is een vrijwilligersorganisatie die jongeren stimuleert iets te doen voor mensen die geen of weinig netwerk hebben. De pioniers gaan het gesprek aan met de leerling, kijken naar zijn of haar belangstelling en of er een opdracht is die aansluit bij een latere vervolgopleiding.

Niet vrijblijvend

De maatschappelijke diensttijd op het Guido is niet vrijblijvend. Leerlingen zetten zich over een periode van 6 maanden 80 uur in voor hun opdracht, dat is iedere week 3 uur. Het wordt allemaal officieel geregeld. Leerling en opdrachtgever sluiten daarvoor een overeenkomst. Daarin staat bijvoorbeeld dat er op locatie een goede begeleider moet zijn. De leerlingen ondertekenen de leerdoelen en werken mee aan intervisiemomenten. Ook houden ze een portfolio bij. Dat portfolio presenteren ze op school. Zo kunnen ze op het Guido bijhouden of leerlingen hun leerdoelen gehaald hebben.

Het kost leraren geen extra tijd

Maatschappelijke diensttijd kost leraren geen extra tijd. Het komt niet bovenop het lesprogramma, maar in plaats van andere dingen. “Neem bijvoorbeeld de tijd die je besteedt aan loopbaanoriëntatie. Dat doen we nu binnen de maatschappelijke diensttijd. En als de leerlingen aan de slag zijn, heb je als leraar je handen vrij voor andere projecten”, vertelt Hakvoort.

Meer weten?

• De VO-raad bundelde 8 praktijkvoorbeelden van de manier waarop scholen zich bezighouden met burgerschap.
• Het Handboek Burgerschapsonderwijs van de VO-raad geeft houvast bij de eisen die het wetsvoorstel stelt.
• Het Expertisepunt Burgerschap biedt ondersteuning bij het ontwerpen en invullen van het burgerschapsonderwijs met actuele informatie, tips en inspiratie en het organiseren van bijeenkomsten.
• Lees meer over maatschappelijke diensttijd op de website van MDT onderwijs.
• Laat leerlingen hier ontdekken welke vorm van maatschappelijke diensttijd bij ze past.
• Op Onderwijskennis.nl vind je achtergrondkennis over Burgerschap, democratie en onderwijs.