Hoe ga je om met vooroordelen en discriminatie in de klas?

Vooroordelen, discriminatie en het uitsluiten van ‘anderen’. Iedere leraar krijgt ermee te maken. En als dat gebeurt moet je meteen ingrijpen volgens Lucelle Deneer, leraar maatschappijleer. Als je het zelf niet kunt, schakel dan de hulp in van een collega. Lees de tips van een ervaringsdeskundige over het omgaan met racisme en discriminatie in de klas.

Lucelle Deneer heeft Surinaamse roots. Ze kent vele voorbeelden over vooroordelen en discriminatie op scholen. “Iemand die voorbijlopend ‘Zwarte Piet’ de klas inroept. Of weigert een leraar een hand te geven, omdat hij ‘de baan van een blanke inpikt’. Je weet dat zulke vooroordelen bestaan, toch schrik ik elke keer even als ik ervan hoor.”

Deneer begon haar carrière op een gemengde school in de Randstad. “Daar zijn klassen en vriendschappen vaak heel gemêleerd. Maar ook daar hebben de bevolkingsgroepen vooroordelen over elkaar.” Nu geeft ze les op het Christelijk College Groevenbeek in Ermelo. Ze was er de eerste niet-witte docent. “Ik was een rolmodel voor leerlingen. Wij hebben op school de cultuur om het gesprek aan te gaan over deze onderwerpen. Ik vermoed dat dat op veel scholen niet zo is.”

Herkennen van racisme, discriminatie en vooroordelen 

Hoe herken je racisme en vooroordelen in de klas? Volgens Deneer begint dat bij jezelf. Ga er niet vanuit dat je geen vooroordelen hebt. “Onzin. Iedereen ziet kleur, iedereen heeft vooroordelen. Misschien onbewust, maar je hebt ze wel.” Erken je dat niet bij jezelf? Dan zie je ook niet de rol die je zelf speelt. Je weet dan niet waar je op moet letten. Om dezelfde reden is het belangrijk dat je het verschil weet tussen vooroordelen, discriminatie en racisme. Vooroordelen zijn vaak voorbodes van discriminatie. Racisme gaat uit van de superioriteit van een bepaald ras.

De rol van de leraar

Als leraar moet je goed kijken en luisteren en zaken niet negeren, vindt Deneer. “Stel een leerling noemt een medeleerling een dom blondje. Denk je dan: hij had ook iets ergers kunnen zeggen of ga je het gesprek aan?” Deneer wijst ook op non-verbaal gedrag. “Ik zag leerlingen klasgenoten uitsluiten bij het vormen van groepjes, alleen maar door met de ogen te rollen. Ik wil gemêleerde groepjes. Het is belangrijk dat je uitstraalt dat het in jouw klas veilig is voor alle leerlingen.”

Het benoemen van wat je hebt gezien of gehoord hoeft niet veel tijd te kosten. Geen tijd is nooit een excuus om iets niet te benoemen, zegt Deneer. “Stuur iemand weg als dat nodig is, het gesprek komt dan later wel. Vervolgens bespreek je het voorval in een teamvergadering of meld je het bij je teamleider of de mentor. Ook de leraar maatschappijleer kan ermee aan de slag.”

Durf het gesprek aan te gaan

Deneer is van mening dat iedereen die voor de klas staat getraind moet zijn in het signaleren van racisme, discriminatie en vooroordelen en het leiden van discussies erover. Niet alleen leraren die net van de opleiding komen, maar alle leraren. “Je moet niet denken dat het op jouw school niet voorkomt. Het is een kwestie van tijd voordat er geen witte scholen meer zijn. Diversiteit kan leiden tot spanningen in je klas. De kans dat je ermee te maken krijgt, wordt steeds groter.” 

Maar hoe ga je het gesprek aan? Dat hangt af van wat er is gebeurd. Leerlingen van Deneer dachten bijvoorbeeld dat een asielzoekerscentrum een soort hotel was waar je heel veel geld krijgt. Ze heeft toen een afspraak gemaakt voor een rondleiding. “Ze waren in shock.” Ook de Black Live Matters demonstraties maakten wat los. Deneer liet zien hoe emotioneel demonstranten waren en vroeg haar leerlingen waar zij zo emotioneel over zouden kunnen worden dat ze ervoor zouden demonstreren. “Zo ontstond er meer begrip.” 

Klasgenoten die elkaar uitschelden

En wat doe je als een leerling een klasgenoot uitscheldt vanwege zijn afkomst? Deneer: “Nooit denken: laat maar, die leerling bedoelt het niet zo.” Volgens Deneer wordt het alleen maar erger als je niet reageert. “Ik zet dan alles even stil en zet die leerling op de stoel van degene die hij uitschold.” Ze vraagt ze na te denken hoe het zou voelen als iemand zoiets tegen je zegt. “Vaak realiseren ze zich helemaal niet wat ze zeggen. Maar je moet het er wel over hebben.”

Tips en adviezen

Wil je weten hoe je om moet gaan met racisme en discriminatie in de klas? Onderstaande tips van Lucelle Deneer helpen je op weg:

• Houd je oren en ogen open, let op signalen van vooroordelen en discriminatie.
• Ga het gesprek aan in je klas of laat de mentor of leraar maatschappijleer dat doen.
• Zeg niet dat een mening fout is. Geef aan dat je geïnteresseerd bent waarom iemand die mening heeft.
• Dwing leerlingen niet tot een andere mening, probeer ze zelf tot een andere mening te laten komen.
• Probeer positieve beelden tegenover negatieve beelden te zetten.
• Zorg voor diversiteit in rolmodellen, als je mensen van buiten de school in de klas haalt.
• Rond gesprekken goed af, zodat alle leerlingen zich weer veilig voelen bij de leraar na jou. Waarschuw anders die leraar.
• Reageer nooit boos of emotioneel, ook niet als je je gekwetst voelt.
• Volg een training over omgaan met racisme, vooroordelen en discriminatie in de klas.

Meer weten?

• Een aanzienlijk deel van de mbo-studenten krijgt tijdens de stage of het solliciteren naar een stageplek te maken stagediscriminatie. Als docent kun je dit probleem bespreekbaar maken.
• Omgaan met racisme, vooroordelen en discriminatie in je klas kun je leren. Lees meer over de 7-weekse leergang ‘Inclusief onderwijs: expliciete scholing rondom racisme, wit privilege en discriminatie’ van de Fawaka ondernemersschool.
• In het artikel Discriminatie en racisme: samen bespreken en tegengaan lees je hoe je respect voor elkaar kunt bevorderen in jouw klas.
• Zo maak je lastige onderwerpen zoals racisme en discriminatie bespreekbaar via audio en video.