Hoe zorg je voor een soepele overgang van groep 2 naar 3?
Het ene moment zit je nog in de zandbak en de speelhoek. Het volgende moment moet je aan je eigen tafeltje leren rekenen, lezen en schrijven. De overgang van groep 2 naar groep 3 in het basisonderwijs is voor kleuters soms lastig. Hoe zorg je als leraar en als school voor een goed doorlopende ontwikkellijn voor je leerlingen?
Veel kleuterleraren vinden het lastig om te beslissen of een kind over kan van groep 2 naar groep 3. Begrijpelijk, want kleuters ontwikkelen zich in sprongen. Wat ze de ene week niet oppikken, nemen ze enkele weken later zonder moeite tot zich. Op een terugval volgt soms plotseling een grote stap vooruit. Cognitieve capaciteiten kunnen zo worden onderschat. Ook zijn sommige kleuters nog erg speels en vragen leraren zich af of ze wel klaar zijn voor de meer ‘schoolse’ manier van leren in groep 3.
Het jaargroepensysteem
Het huidige jaargroepensysteem zorgt ervoor dat speelse kleuters die nog niet klaar zijn voor groep 3 een heel jaar langer in groep 2 blijven. Mocht die speelse kleuter in december toch ineens klaar zijn voor groep 3, dan zijn er geen mogelijkheden om hem of haar alsnog te laten doorstromen vanwege het systeem. Het is voor leraren in die gevallen lastig om het kind in groep 2 toch de uitdaging te bieden die het nodig heeft. Verschillende onderzoeken laten bovendien zien dat de meeste leerlingen – zowel op sociaal als cognitief gebied – op lange termijn weinig profijt hebben van een extra jaar. Het liefst wil je dit soort situaties dus voorkomen. Maar hoe doe je dat?
Een speelsere groep 3
Om de overgang tussen de ‘speelse’ groep 2 en de ‘schoolse’ groep 3 te versoepelen, kun je de kleutergroepen ‘schoolser’ inrichten. Maar de vraag is of je daarmee jonge kinderen de ruimte ontneemt om kind te mogen zijn. Je kunt ook meer spelelementen in groep 3 invoeren. Maar blijft er dan wel voldoende tijd over voor de leerstof? Toch pleiten onderwijskundigen al enige jaren voor het laatste: speelser onderwijs in groep 3. Ze zijn van mening dat groep 3 zich aan het kind moet aanpassen in plaats van andersom. En dat kan ook. ‘Als je kijkt wat er echt moet in groep 3, dan valt dat wel mee. Er is veel ruimte om te kijken naar wat de kinderen nodig hebben, zelfstandig keuzes te maken en te vertrouwen op je eigen professionaliteit’, zegt Yvonne Rozemans, directeur op de Pater Jan Smitschool in Heerhugowaard.
Praktijkvoorbeelden
Er zijn verschillende manieren om de overgang van groep 2 naar 3 vloeiender te laten verlopen. We laten hieronder voorbeelden zien van 3 verschillende basisscholen:
Pater Jan Smitschool: samenwerken tussen groep 1, 2 en 3
Op de Pater Jan Smitschool werken de kinderen en leerkrachten van de groepen 1-2 en 3 veel samen. Zo is er elke maand een thema waar het leren en spelen aan wordt opgehangen. Op het centrale speel- en leerplein in de school bevinden zich een huishoek, themahoek, bouwhoek en leeshoek, waar de kinderen van die drie groepen bewegen, leren en spelen. Tijdens de inloop van 8.30 tot 9.00 uur zijn de kinderen ingedeeld in workshops of vrije-keuze-momenten. Zit je in groep 3, dan kun je bijvoorbeeld een workshop rijmen volgen bij de kleuters. Zit je in groep 2, dan kun je komen lezen in groep 3.
De leraren hanteren voor zichzelf nog wel de indeling in groepen, maar ten opzichte van kinderen en ouders niet meer. ‘Daarmee voorkom je dat kinderen zich bezighouden met de vraag of ze wel op het juiste niveau bezig zijn. Het is hún niveau – het gaat erom dat elk kind het leerprogramma volgt dat het nodig heeft’, zegt Yvonne Rozemans. De Pater Jan Smitschool heeft, naast de twee ‘gewone’ groepen 3, een overgangsgroep 2/3 voor leerlingen die nog niet klaar zijn om met lezen te beginnen. Elke leerling volgt zijn eigen ontwikkeltempo. ‘Je merkt dat de groep 2-kinderen ook de groep 3-doelen meekrijgen en zich optrekken aan de oudere kinderen, en dat het zo een heel sterke groep wordt’, zegt lerares Mandy Hoek.
Speleon: aaneengesloten programma voor groep 1, 2 en 3
Eenzelfde soort aanpak zie je op Het Speleon in Uden. Op deze school wordt gewerkt in units waar kinderen in drie jaar een aaneengesloten programma doorlopen. De onderbouwunit bestaat uit de groepen 1, 2 en 3. Kinderen uit groep 3 kunnen meedoen met (spel)activiteiten van groep 2. Kinderen uit groep 2 kunnen gemakkelijk meedoen met (leer)activiteiten van groep 3. Kinderen waarvan de ontwikkeling wat trager verloopt worden zoveel mogelijk gestimuleerd om mee te doen en door te gaan. Ze houden zo aansluiting bij hun leeftijdgenoten. Kinderen die meer aankunnen werken vooruit. Dat zorgt voor een soepele overgang en betere aansluiting bij de ontwikkeling van elk kind.
Koning Willem Alexanderschool: naar groep 3 in februari
De Koning Willem Alexanderschool in Culemborg heeft ervoor gekozen om niet een maar twee beslismomenten in te stellen voor de overgang van groep 2 naar groep 3. Je kunt de overstap maken in augustus, maar het kan ook in februari. Daarnaast is de onderwijsaanpak in groep 3 speelser gemaakt.
Arbeidsintensieve manier van werken
Het vloeiender laten verlopen van de overgang van groep 2 naar 3 vraagt meer van leraren. En is daardoor vaak arbeidsintensief. Je trekt niet een standaardleermethode uit de kast die je afwerkt. Je ontwikkelt zelf leer- en speelmateriaal om telkens weer wat beter datgene te kunnen bieden wat het individuele kind nodig heeft. ‘Maar wat je ervoor terugkrijgt, zijn gelukkige kinderen. En dat is de extra inspanning meer dan waard’, aldus Mandy Hoek van de Pater Jan Smitschool.
Kleine stappen
Een verandering doorvoeren die zo ingrijpt in je bestaande systeem gaat niet van vandaag op morgen. En dat hoeft ook niet. Yvonne Rozemans benadrukt dat ze het op de Pater Jan Smitschool ook stapsgewijs hebben aangepakt. Het begon met de beslissing om het kind écht centraal te zetten en teams zelf verantwoordelijk te maken. ‘Je hoeft niet radicaal het hele systeem om te gooien. We maken telkens kleine stappen en weten de kinderen zo steeds beter te bieden wat ze nodig hebben.’
Meer weten?
- Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW) en de PO-Raad publiceerden de brochure Doorstroom van kleuters (pdf) met praktische tips om de aansluiting met groep 3 te verbeteren.
- In Met spelend leren soepel naar groep 3 lees je hoe je spelend leren meer kunt inzetten in groep 3.
- Binnen het NRO-project Sleutelmomenten jonge kind werd onderzocht of verlenging van de kleuterperiode een ontwikkelingsachterstand verkleint. Lees er meer over op de website van het Nederlands Regieorgaan Onderwijsonderzoek.
