Hoe mediawijs ben je zelf?

Appen, scrollen, liken, swipen, streamen, gamen en subscriben. Leerlingen zijn er de hele dag druk mee. Online media verrijken hun leven, maar hebben ook een schaduwkant van fysieke en mentale klachten. Leraar Elise Kramer vertelt hoe ze de haar leerlingen van groep 7 en 8 voorbereid op een digitale wereld. Wim Hilderbink vertelt hoe hij dat doet in het voortgezet onderwijs.

Elise Kramer besteedt het hele jaar veel aandacht aan mediawijsheid in haar klas op de Eindhovense Wethouder van Eupenschool. “Als het nodig is, schuif ik er zelfs mijn reguliere programma voor opzij.” Mediawijs zijn betekent dat je alle digitale en analoge media goed en op een kritische, bewuste manier kan inzetten én goed mee kan komen in de wereld om je heen. Mediawijsheid is één van de vier vaardigheden binnen digitale geletterdheid. 

Weet waar ze online mee bezig zijn

Zelf is Kramer actief op Instagram. Leerlingen mogen haar daar volgen op voorwaarde dat Kramer hen ook mag volgen. “Zo weet ik beter waar ze online mee bezig zijn. Het verkennen van de digitale wereld is nou net één van de dingen waar je leerlingen niet de volledige vrijheid in moet geven.” Leerlingen zijn zich nog niet bewust van de gevolgen van hun acties. Kramer neemt ze zoveel mogelijk bij de hand. Juist omdat dat in groep 7 en 8 nog kan.

Lesgeven wordt persoonlijker

Verslaving, ongewenste meekijkers, vervelende reacties, privacy, nepnieuws; al die zaken bespreekt ze in de klas. “Meestal doe ik dat aan de hand van een concreet voorbeeld, op het moment dat er iets is voorgevallen.” Soms gebruikt ze er de lessen van Mediamasters voor of zet ze screenshots van haar account op het smartboard om het gesprek met haar klas over aan te gaan. Door haar leerlingen te volgen, versterkt ze ook de band die ze met hen heeft. Kramer: “Ik weet wat ze bezighoudt. Als ik op Instagram zie dat een leerling een nieuwe hond heeft, vraag ik daarnaar. Lesgeven wordt daardoor persoonlijker.”

5 uur per week les over nieuwe media

In Zwolle heeft de Thorbecke Scholengemeenschap al sinds 2008 een uitgebreid lesprogramma voor digitale geletterdheid. Alle leerlingen kunnen kiezen voor vijf uur per week les over nieuwe media. De lessen gaan over online imago, identiteit, privacy, nepnieuws, de werking van algoritmes, games, reclame en waarden en normen op het internet. “Leerlingen zijn tijdens de lessen erg gemotiveerd. Dat komt omdat de thema’s naadloos aansluiten bij wat ze buiten de school online al doen”, vertelt leraar Wim Hilberdink, die digitale geletterdheid op de school stimuleert. 

Digitale gezondheid

De lessen gaan ook over digitale gezondheid. Om lichamelijk, mentaal en sociaal gezond te blijven is een goede balans nodig tussen online en offline bezig zijn. Tijdens de coronaperiode werd duidelijk hoe belangrijk dat is. Leerlingen werden toen mentaal op de proef gesteld. Hilberdink: ‘Pesterijtjes op het schoolplein verplaatsten zich naar de online-omgeving en die stroom aan berichten rondom COVID-19 zorgde ook voor extra onrust. Nepnieuws speelt daar zeker een rol in.’

Verplicht vak

Hilberdink is nauw betrokken bij de ontwikkeling van het curriculum waarvan digitale geletterdheid onderdeel zal zijn. In het primair onderwijs en in de onderbouw van het voortgezet onderwijs richt de aandacht zich op thema’s als veiligheid en privacy, de digitale economie en digitaal burgerschap. In de bovenbouw zal het meer gaan om de werking van digitale technologie en om ethiek. “Leerlingen gaan die vaardigheden dan toepassen in de praktijk, bijvoorbeeld bij het maken van het profielwerkstuk.”

Digitaal geletterde leraren

Niet alleen leerlingen moeten digitaal geletterd zijn. Het geldt ook voor leraren. Ben je dat niet? Dan zul je je moeten bijscholen. Hilberdink: “Daar komen scholingsprogramma’s voor. Maar ik ben 63 en mij is het ook gelukt!” Kramer is het met hem eens. “Vergelijk het maar met nieuwe ontwikkelingen op het gebied van rekenen. Die moet je ook leren en overbrengen. Dat is voor digitale geletterdheid niet anders.”

Meer weten?

• Hoe maak je toekomstige leraren digitaal geletterd? Twee Utrechtse pabo’s ontwierpen een speurtocht-app die wordt gebruikt in lessen digitale geletterdheid.
• Het Expertisepunt Digitale Geletterdheid brengt vraag en aanbod rond digitale geletterdheid samen voor het primair, voortgezet en speciaal onderwijs, het middelbaar beroepsonderwijs en lerarenopleidingen. 
• SLO heeft de conceptkerndoelen digitale geletterdheid begin 2024 opgeleverd.
• Bekijk de 5 reflectievragen van Kennisnet die je ook als leraar zou moeten stellen voor je een appje stuurt of een reactie plaatst online.
• Hoe zit het met sociale media in de klas?
• Op de juiste manier en zo betrouwbaar mogelijk informatie kunnen achterhalen op het internet leren middelbare scholieren tijdens de interactieve les Nep of echt?
• Lees ook inspiratieverhalen van andere scholen die werken aan een gezonde leefstijl op school.