Onderpresteren door hoogbegaafden en wat je ertegen kunt doen

Verschillende onderzoeken tonen aan dat zo’n 15 tot 50 procent van hoogbegaafde leerlingen onder hun niveau presteert. Dat is een probleem. Leerlingen die onderpresteren hebben een grotere kans op verminderd welbevinden en zelfs schooluitval. Hoe komt het dat deze leerlingen niet het onderwijs krijgen dat bij ze past? En wat kun je er als leraar aan doen?

Er zijn twee vormen van onderpresteren. Bij absoluut onderpresteren laat een hoogbegaafde leerling erg lage resultaten laat zien, beneden het gemiddelde van de groep. Bij relatief onderpresteren leveren hoogbegaafde leerlingen gemiddelde of goede prestaties. Toch presteren ze onder, omdat ze eigenlijk nog veel beter zouden kunnen. Deze vorm van onderpresteren is vaak lastig te herkennen.   

Oorzaken van onderpresteren 

Onderpresteren is vaak het gevolg van een combinatie van niet-cognitieve persoonlijkheidskenmerken en omstandigheden rondom het kind. Er zijn verschillende oorzaken waardoor hoogbegaafde leerlingen onderpresteren. Ze zijn niet allemaal even makkelijk te herkennen:

• Te weinig uitdaging en verveling
• Een verminderde motivatie
• Bang zijn om fouten te maken en niet als ‘slim’ te worden gezien
• Prestaties aanpassen om bij de groep te horen of niet op te vallen
• Onvoldoende beheersen of toepassen van effectieve leerstrategieën. 

Onderpresteren voorkomen

Het voorkomen van onderpresteren begint met het vroegtijdig herkennen van hoogbegaafdheid. Zodat ook hoogbegaafde leerlingen een schoolomgeving geboden kan worden die goed aansluit bij hun ontwikkelbehoeften en –potentieel. Binnen die schoolomgeving zijn er een aantal dingen die je kunt doen om onderpresteren tegen te gaan:

Aangepast onderwijs

Je kunt aangepast onderwijs aanbieden buiten de klas, bijvoorbeeld via een plusklas. Maar het is ook belangrijk dat het daarnaast in de klas gebeurt, bijvoorbeeld via extra materiaal.

Aangepast materiaal

Bied hoogbegaafde leerlingen voldoende uitdaging door ze aangepast materiaal te geven. Hou daarbij rekening met drie aspecten:

• Verrijken/verdiepen
• Versnellen
• Compacten

Voldoende begeleiding

Hoewel hoogbegaafde leerlingen meer aan kunnen, betekent dat niet dat ze geen begeleiding nodig hebben van hun leraar. Kunnen zij hun schoolwerk geheel zelfstandig uitvoeren? Dan betekent dat dat zij complexere opdrachten aangeboden mogen krijgen.

Klas overslaan

Versnellen door een klas over te slaan is voor veel hoogbegaafde leerlingen een effectieve strategie om onderpresteren te voorkomen. Onderzoek toont aan dat het in de meeste gevallen geen negatieve effecten heeft op hun sociaal-emotionele ontwikkeling.

Scholing voor leraren

Door scholing zijn leraren sneller en beter in staat om hoogbegaafdheid en onderpresteren te herkennen en om ook de juiste begeleiding aan te bieden.

Meer weten?

• Lees meer over het begeleiden van hoogbegaafde leerlingen in Omgaan met en uitdagen van hoogbegaafde leerlingen.
• Ook hoogbegaafde peuters en kleuters hebben uitdaging nodig. Je leest er meer over in Peuters en kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong uitdagen in de plusklas.
• Met het vooroordelenspel kun je het gesprek over hoogbegaafdheid op gang helpen in je team.
• Meer over het effect van een klas overslaan lees je op de Kennisrotonde.
• Lees ook het antwoord bij de Kennisrotonde op de vraag naar de relatie tussen hoogbegaafdheid en onderpresteren.
• Anouke Bakx en Lianne Hoogeveen schreven een artikel over het herkennen en erkennen van (hoog)begaafde leerlingen (pdf) in vakblad Zorg Primair.
• Meer informatie over (hoog)begaafdheid kun je vinden op de website talentstimuleren.nl van SLO.