Hoe besteed je aandacht aan racisme en discriminatie in de les?

Zowel politici als leraren willen dat het onderwijs meer aandacht besteedt aan racisme en discriminatie. Maar hoe geef je als leraar goed les over deze – vaak gevoelige – onderwerpen? Gelukkig is er steeds meer lesmateriaal om je op weg te helpen.

In de conceptkerndoelen burgerschap voor het primair en voortgezet onderwijs worden racisme en discriminatie duidelijker verankerd. Ook de basisvaardigheden van een democratische samenleving – vrijheid, gelijkheid en solidariteit – komen in het leergebied burgerschap centraal te staan. Daarnaast heeft de Tweede Kamer in juli 2020 een motie aangenomen om mensenrechten en antidiscriminatie op te nemen als onderdeel van de nieuwe kerndoelen voor het basis- en voortgezet onderwijs. De motie is ingediend naar aanleiding van het burgerinitiatief Zet je in. Drie vriendinnen startten dit initiatief en haalden al snel 60.000 handtekeningen op. Vanaf volgend schooljaar moeten scholen in het po en vo daarom meer aandacht besteden aan mensenrechten en antidiscriminatie. 

Ontdekken wat belangrijk is

Hoe geef je als leraar goed les over deze – vaak gevoelige – onderwerpen? Betty Dirksen houdt zich hiermee al jaren mee bezig. Zij is mbo-docent burgerschap op het Summa College in Eindhoven en vindt discriminatie en racisme grote onderwerpen die je niet bij een individuele leraar kunt neerleggen. Ze raadt dan ook aan hulp in te schakelen van een ervaren organisatie.

Dirksen zelf won advies in bij de Anne Frank Stichting en zette met bestaand lesmateriaal een educatief programma op. “Vooroordelen, stereotyperingen en normen en waarden komen vaak voorbij in het onderwijs en zijn essentieel voor jongeren. Onze tweedejaars studenten volgen eerst een voorbereidende les op school en daarna bezoeken we met elkaar het Anne Frank Huis in Amsterdam. Ze krijgen uitleg over het levensverhaal van Anne Frank en de Jodenvervolging en we staan stil bij vooroordelen en stereotyperingen toen en nu. Het gaat eigenlijk over ontdekken wie je bent en wat jij belangrijk vindt. Door het Anne Frank Huis te bezoeken gaan deze onderwerpen bij jongeren leven. In de mentorlessen praten we erover na. Het is een kleine, overzichtelijke module. We proberen ook vakken als Engels en Nederlands te betrekken, omdat daar al veel wordt gediscussieerd.” 

Blik verruimen 

Nora Harrachi, docent financiële beroepen op ROC Nijmegen, zet zich in voor gelijke kansen, diversiteit en inclusie en vindt dat besturen van scholen meer aandacht moeten besteden aan racisme en discriminatie in het onderwijs. Harrachi: “Als docent lukt het me niet om hieraan echt iets te veranderen. Ik hoor collega’s zeggen dat ze het belangrijk vinden, maar in de praktijk belandt het onderwerp steeds weer onderop de stapel. De druk vanuit de overheid om meer aandacht te besteden aan racisme en discriminatie is goed, maar uiteindelijk moet iemand met een hoge positie in het schoolbestuur of management invulling geven aan die opdracht. Alleen dan komt dit onderwerp bovenop de stapel te liggen. Wat ook echt zou helpen is wanneer het onderwijs diverser zou zijn, niet alleen als het gaat om de samenstelling van lerarenteams, maar ook binnen het management.”

Dirksen denkt dat je als leraar ook veranderingen teweeg kunt brengen. “Je kunt een voorbeeld zijn voor leerlingen, ze helpen hun normen- en waardenpatroon te vormen en hun blik te verruimen. Leraren en leerlingen vormen de basis van het onderwijs, dus wij moeten actief uitdragen dat discriminatie niet kan en mag. Het is goed hierover in gesprek te gaan met je klas. Jonge mensen zijn bezig hun identiteit te vormen en ze zijn daardoor veel bezig met vooroordelen en stereotyperingen. Ze vragen zich af hoe het werkt in een groep en hoe ze zich moeten verhouden tot de ander. Dat zijn goede aanknopingspunten waarmee je in een les uit de voeten kunt.” 

Fouten maken mag

Harrachi is het met Dirksen eens dat je altijd het gesprek moet aangaan in de les. “Ik ben voor veel mensen die docent met een hoofddoek die het altijd maar heeft over kansengelijkheid. Maar uiteindelijk ben ik gewoon Nora. Zo wil ik gezien worden en zo probeer ik ook naar mijn leerlingen te kijken. Zorg dat je de ander ziet en hoort. Wees open en bedenk dat je fouten mag maken. Als je iets zegt wat niet correct is, is dat niet erg. Je kunt beter een verkeerde vraag stellen dan geen vraag stellen. Geef eventueel toe dat je vooroordelen hebt en laat jezelf als leraar ook corrigeren door leerlingen. Educate yourself. Sta ervoor open om van elkaar te leren, want dan blijf je met elkaar in gesprek en voorkom je dat je lijnrecht tegenover elkaar komt te staan.” 

Betty Dirksen en Nora Harrachi adviseerden de Anne Frank Stichting bij het ontwikkelen van ‘Open Deur?!’, een scenario-based game. 

Tools en programma’s

Wil je aandacht besteden aan racisme en discriminatie in de klas? Deze lesmaterialen en programma’s leren je waar gevoeligheden liggen, zodat je goed voorbereid aan de slag kunt. Niet alleen in het mbo, maar ook in het po en vo.

Anne Frank Stichting

De Anne Frank Stichting ontwikkelt lesmaterialen voor leerlingen in het po, vo en mbo en geeft diverse trainingen aan leraren, zoals hoe te reageren op hoe te reageren op vooroordelen en discriminatie.
De Anne Frank Stichting lanceert in mei 2021 in samenwerking met docenten en experts uit het mbo de scenario-based game ‘Open deur?!’. Mbo-studenten leren door deze game omgaan met diversiteit. Ze kruipen in de huid van student Stephen en afhankelijk van de keuzes die ze maken, ontvouwt zich een scenario. Tijdens het spel is het zaak dat studenten verbinding maken met andere personages. Ze leren daardoor dat het belangrijk is om gesprekken aan te gaan met anderen en dat een open, nieuwsgierige houding naar het perspectief van de ander je verder brengt. Het spel is gratis, de bijbehorende workshop voor leraren is tegen een vergoeding te volgen. Docenten kunnen meer informatie over ‘Open deur?!’ aanvragen bij de Anne Frank Stichting. 

Fawaka WereldBurgerschap 

Als je als school een gestructureerde aanpak wilt opzetten voor burgerschap, dan kan de Fawaka Ondernemersschool daarbij helpen. Ze geven Wereldburgerschap jaartrajecten voor het ontwikkelen van een visie en het geven van invulling aan burgerschapsonderwijs, maar er zijn ook kortere leertrajecten, zoals een workshopdag voor leerlingen én leraren en een leergang ‘Inclusief onderwijs, expliciete scholing rondom racisme en discriminatie’ voor leraren.  

Magazine Slavernij en nu? 

Het Rijksmuseum en ThiemeMeulenhoff maakten samen het magazine Slavernij en nu? over slavernij en racisme voor groep 7 en 8 van het basisonderwijs en de brugklassen van het voortgezet onderwijs. Alle leerlingen in Nederland en op Curaçao hebben het magazine gratis ontvangen. Ook is er aanvullend digitaal lesmateriaal. 

Urban Onderwijs

In het boek ‘Urban onderwijs’ van Julia van Graevenitz en Menno Visser geven 32 leraren uit het po, vo, mbo en hbo, onderwijsdeskundigen, lerarenopleiders en onderzoekers antwoord op de vraag: hoe kan het onderwijs kansen vergroten van alle leerlingen, ongeacht hun niveau, sociaal-economische achtergrond of kleur? Op de website staan ook themafilms over kansengelijkheid. 

Meer weten?

• Lucelle Deneer, docent maatschappijleer en ambassadeur van Leraar24, geeft tips voor het omgaan met racisme en discriminatie in de klas. 
• Zo maak je lastige onderwerpen bespreekbaar via audio en video.
• SLO heeft diverse lesbrieven, lessenseries, toolkits en websites over discriminatie op een rij gezet om leraren op weg te helpen. 
• In het onderwijs kun je jonge kinderen met de juiste aanpakken leren dat iedereen gelijkwaardig is, ongeacht huidskleur. 
• Beeld en Geluid heeft naar aanleiding van de BNNVara Racisme Kennistest een speciale les over racisme ontwikkeld met interactie, tekstslides, quizzen en een video.
• Bij human.nl/onderwijs vind je gratis lesmateriaal en video’s over onder andere Burgerschap.
• Bekijk de aflevering van Klokhuis over racisme.
• Ontdek wat je als leraar kunt doen om leerlingen gelijke kansen te bieden. 
• Kijk met je klas de documentaire ‘Een pop zoals ik‘ (trailer), waarin kinderen van kleur die moeite hebben met het vinden van hun identiteit een pop mogen uitkiezen die op ze lijkt.
• Een aanzienlijk deel van de mbo-studenten krijgt tijdens de stage of het solliciteren naar een stageplek te maken stagediscriminatie. Als docent kun je dit probleem bespreekbaar maken.
• Het Expertisepunt Burgerschap deelt actuele informatie, tips en inspiratie over het vormgeven van burgerschapsonderwijs in het primair en voortgezet onderwijs en in het middelbaar beroepsonderwijs.