Maak werk van het einde van je les

Je lessen afsluiten met een concrete werkvorm kan veel opleveren. Docent en onderwijsauteur Frank Gaarthuis schreef er een boek over: ‘Haal meer uit het einde van je les, 40 lesafsluiters voor het voortgezet onderwijs’. Hier deelt hij alvast 10 tips om je op weg te helpen.

Voordat Frank Gaarthuis, docent economie op het Coornhert Lyceum in Haarlem, bewust aan de slag ging met het einde van zijn les, werd hij tijdens het lesgeven weleens verrast door de bel. Hij zag leerlingen hun tas inpakken en weglopen terwijl hij ze nog allerlei dingen wilde vertellen. “Ik wil mezelf graag blijven verbeteren en ik kon nog een verbeterslag maken in de afsluiting van mijn lessen. Het voelde te vaak niet goed, of niet af. Naar een werkvorm ter afsluiting van je les werk je toe. Een concrete lesafsluiting is een soort stok achter de deur om meer uit het einde van je les te halen. Ik merk dat mijn hele les er beter van wordt.”

Tijdwinst

Je les afsluiten met een werkvorm kost extra voorbereidingstijd, maar het levert je uiteindelijk veel op. Zo merkt Gaarthuis dat de relatie met leerlingen erdoor verbetert. “Vooral de afwisseling en de positieve bekrachtiging tijdens het einde van de les spreekt leerlingen aan.” Ook helpt het Gaarthuis bij het controleren of leerdoelen zijn behaald of om de betrokkenheid van leerlingen te vergroten. Gaarthuis: “Een mooie bijvangst is dat je ziet welke leerlingen niet meedoen, wellicht door motivatieproblemen. Ik ga daarover met ze in gesprek. Vaak werkt dat en doen leerlingen daarna beter mee. Bovendien levert goed samenwerken met een klas me later weer tijdwinst op.”  

10 tips om je lessen succesvol af te sluiten

1. Stel eerst het doel van de afsluiting van de les vast. Wat wil je bereiken en hoe ga je dat aanpakken? 
2. Plan lesafsluiters bewust in tijdens een lessenserie en bedenk wat op welk moment goed kan werken. Houd daarbij rekening met je leerlingen: waar staan ze in hun leerproces en wat hebben ze op dit moment nodig?
3. Bereid een nieuwe werkvorm tot in de puntjes voor. Als je toewerkt naar een lesafsluiter moet je je les opbouwen volgens een duidelijke structuur, anders kom je niet goed uit. 
4. Houd gedurende de les het tijdschema in de gaten. Timemanagement is belangrijk, ook als leerlingen vragen stellen of reageren. Houd de regie over je les, zodat je aan het einde genoeg tijd overhoudt voor je lesafsluiter. 
5. Neem de tijd om nieuwe werkvormen uit te proberen met leerlingen. Een lesafsluiter kan 10 tot 20 minuten duren, maar in het begin is het slim om er de hele les voor in te plannen. Vraag wat leerlingen ervan vinden en schaaf daarna bij. Leerlingen moeten ook wennen aan nieuwe werkvormen en het wordt geen succes als je die er snel doorheen wil duwen. 
6. Vertel aan het begin van de les wat jullie het komende uur gaan doen en hoeveel tijd er voor elk onderdeel staat. Leerlingen vinden het fijn om te weten waar ze aan toe zijn en doen dan beter mee. Schrijf bijvoorbeeld je lesopzet op het bord.
7. Leg uit waarom je voor een bepaalde werkvorm kiest en wat je ermee wilt bereiken.
8. Maak de invulling van de werkvorm niet te ingewikkeld als je er net mee start. Het is belangrijk een succeservaring te hebben met de klas. Geef je lesafsluiters gaandeweg steeds meer inhoud. 
9. Gebruik de informatie die voortvloeit uit de werkvorm voor een volgende les. Blik even terug op de vorige les of vraag extra aandacht voor onderwerpen die naar voren kwamen.  
10. Vraag actief om feedback aan je leerlingen over de lesafsluiters. Dat levert vaak waardevolle informatie op. Neem je leerlingen serieus en laat ze meepraten over hun leerproces.

3 werkvormen die Gaarthuis regelmatig gebruikt 

Teach me

Laat leerlingen in hun eigen woorden aan elkaar uitleggen waarover het lesonderdeel gaat. Dit kan in tweetallen, in groepjes of klassikaal. Laat leerlingen eerst de uitleg opschrijven voor ze het woord nemen. Met deze werkvorm verwerken leerlingen de leerstof op een actieve manier en kunnen ze oefenen met presenteren. 

Datamarathon

Bij deze werkvorm moet de klas in een traditionele busopstelling zitten. Leg op de voorste rij tafels lege A3-vellen met daarop de namen van alle leerlingen. Stel minimaal 3 vragen aan de leerlingen waarmee je kunt achterhalen of de leerdoelen uit de vorige les(sen) zijn behaald. Wanneer een leerling de vraag goed heeft opgeschreven in zijn schrift, loopt hij naar voren om het ook op het grote vel te schrijven. Door het heen en weer lopen, creëer je een actieve werkhouding bij leerlingen. Ze vergelijken hun antwoorden met elkaar en stellen meer vragen. Deze werkvorm biedt een goede mogelijkheid om de klas te observeren en waar nodig te motiveren. 

Differentiëren in huiswerk

Verzamel gegevens over de leervoortgang van je leerlingen en selecteer op basis daarvan huiswerkopdrachten die passen bij het niveau van de leerlingen. Maak bijvoorbeeld opdrachten op 2 of 3 verschillende niveaus.

Meer weten? 

• Frank Gaarthuis legt uit hoe je werkt aan een pakkende lesopening. Hij onderzocht ook welke werkvormen differentiëren in de klas eenvoudiger maken. 
• Ook met deze 5 werkvormen zorg je voor een goede eind van je les.  
• Klasse geeft 10 technieken om te controleren of iedereen de lesstof snapt.
• Ibtissem Garram schreef ‘200 ideeën om je (online) les met succes af te sluiten!’ voor docenten in het voortgezet onderwijs, mbo en op de lerarenopleidingen.