5 tips om digitale geletterdheid structureel aandacht te geven

Door de coronacrisis was online werken de afgelopen jaren in het onderwijs ineens de norm. Ook in de toekomst is het hebben van goede digitale vaardigheden belangrijk. Toch blijken niet alle leerlingen digitaal vaardig. Met deze 5 tips help je leerlingen op weg met digitale geletterdheid.

Digitale geletterdheid is een combinatie van ict-basisvaardigheden, informatievaardigheden, mediawijsheid en computational thinking. Scholen werken daar al jaren aan en doen bijvoorbeeld mee aan de Week van de Mediawijsheid. Maar om meer impact te kunnen hebben, is structurele inbedding van digitale geletterdheid noodzakelijk. 

Die noodzaak is extra urgent nu de verwachting is dat digitale geletterdheid een verplicht onderdeel van het curriculum wordt. Begin 2024 heeft SLO de conceptkerndoelen digitale geletterdheid opgeleverd en het is raadzaam alvast met meer ambitie digitale stappen te zetten. Door in kaart te brengen wat je als school al doet en hoe het is gesteld met de digitale vaardigheden van leerlingen, valt straks veel tijdwinst te behalen. 

Uit een praktijkonderzoek van SLO en Kennisnet blijkt hoe schrijnend het gesteld kan zijn met de digitale vaardigheden van leerlingen. Leerlingen moesten tijdens de coronaperiode vooral een beroep doen op hun ict-basisvaardigheden, zoals het omgaan met beeld- en spraaksoftware en het werken in een online samenwerkingsomgeving. Die vaardigheden bleken onder een deel van de leerlingen volstrekt onvoldoende ontwikkeld.

Niveau onder de maat

Ook uit de Monitors Digitale Geletterdheid in het primair en voorgezet onderwijs blijkt dat leerkrachten de digitale geletterdheid van leerlingen niet hoog inschatten. Op de basisschool geven ze leerlingen gemiddeld een 6,0 en in het voortgezet onderwijs is dat een 5,5 (op een schaal van 0 tot 10). Scholen met 75% of meer achterstandsleerlingen (kinderen van ouders die een laag opleidingsniveau hebben) in het primair onderwijs scoren gemiddeld een 5,1 voor digitale geletterdheid, en in het voortgezet onderwijs is dat 4,1. 

Met deze 5 tips kun je aan de slag om de digitale vaardigheden van leerlingen te verbeteren: 

Tip 1: ontdek hoe digitaal vaardig je leerlingen zijn

Hoe is het gesteld met de digitale vaardigheden van je leerlingen? Is hun basis op orde? Ga hierover in gesprek met je leerlingen. Daar hoef je geen uitvoerige toetsen voor uit te voeren, of er tests voor af te nemen; vaak kun je zelf al inschatten waar kinderen mee worstelen, op basis van wat ze laten zien. Check of ze het volgende kunnen:

• een nieuw ict-(les)programma gebruiken
• teksten digitaal verwerken en een online presentatie maken
• beeldbewerkingssoftware gebruiken voor video’s en foto’s
• documenten online delen om samen in te werken
• zelf content publiceren (en volgen) op sociale media
• ontwerpen en digitale tekeningen maken op de computer 
• veilig omgaan met hun persoonsgegevens

Bespreek je bevindingen in je team en kijk hoe jullie eventueel samen de basisvaardigheden van de leerlingen kunnen verbeteren.

Tip 2: kom tot een betekenisvolle visie

Digitale geletterdheid en toekomstgericht onderwijs zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het is belangrijk dat de school een visie formuleert, maar ook als leerkracht kun je hierover nadenken. Wat kun jij doen aan digitale geletterdheid in je dagelijkse onderwijspraktijk? Welke onderwerpen vind jij belangrijk? Zet dit voor jezelf op een rij en bespreek het in een teamvergadering. Door met je collega’s over dit onderwerp te praten krijgt het meer inhoud en betekenis. Deel je inzichten ook met de directie en het bestuur van de school.
Hulpmiddelen om je visie scherp te krijgen vind je bij Kennisnet, zoals een Waardenwijzer.

Tip 3: maak verbinding met andere vakken

Tijdgebrek is een veelgehoorde uitdaging als het gaat over het oppakken van digitale geletterdheid. Door het te verweven met bestaande lessen hoeft het niet veel tijd te kosten. In het Handboek Digitale Geletterdheid staan praktijkervaringen van leraren die dit doen. Zo bekijkt Liesbeth Breek, docent Frans met haar leerlingen online foto’s volgens het Slow Looking-principe. In een les van 30 minuten werken leerlingen tegelijkertijd aan Frans, wereldburgerschap én digitale balans. 

Tip 4: bespreek hoe veilig leerlingen zich voelen online

Pesten gebeurt ook online. Denk maar aan leerlingen die elkaar in een groepsapp lastigvallen of buitensluiten, en ook online shaming komt steeds vaker voor. Praat over dit onderwerp met je leerlingen en probeer boven water te krijgen wat ze online meemaken en hoe leerlingen zich daarbij voelen. Deze inzichten zijn van belang voor het kunnen werken aan een veilig schoolklimaat. 

Tip 5: blijf up-to-date

De digitale ontwikkelingen gaan snel. Hoe blijf je bij? En waar vind je interessante bronnen? Begin met het maandelijks agenderen van het onderwerp in de teamvergadering en volg de actualisatie van de kerndoelen digitale geletterdheid. Het is net als sporten: samen met anderen en op afspraak werkt het beter. Je kunt bijvoorbeeld een nieuwsbericht over een ict-ontwikkeling met elkaar bespreken. Wat betekent dit voor jou als leraar? Wat betekent het voor de leerling en voor het onderwijs? Of probeer eens een les uit van Wikiwijs en ontdek wat voor jou werkt, wat bij je past en wat jij leuk vindt. 

Meer weten?

• Het Expertisepunt Digitale Geletterdheid brengt vraag en aanbod rond digitale geletterdheid samen voor het primair, voortgezet en speciaal onderwijs, het middelbaar beroepsonderwijs en lerarenopleidingen. 
• SLO heeft een visiespel digitale geletterheid ontwikkelt om als team met elkaar tot een visie te komen.
• Lesmateriaal van de NTR/SchoolTV over internet, nepnieuws en cyberpesten. Met Hackshield in de klas volgen leerlingen een klassikale les en gamen en leren ze verder via individuele opdrachten. 
• Op App, noot, muis staan lessen digitale geletterdheid voor het po als vervanging voor een ‘gewone’ taalles. Zo is digitale geletterdheid niet extra, maar geïntegreerd in het taalonderwijs.