Jasper van der Noordt: ’Waarom je in het speciaal onderwijs moet komen werken’
Jasper van der Noordt is Leraar van het Jaar speciaal onderwijs 2021. In deze gastcolumn legt hij uit wat dat nu eigenlijk is: speciaal onderwijs. En waarom dit specifieke onderwijs veel meer kanten heeft dan je misschien zou denken.
Het speciaal onderwijs is voor de kenner uit het onderwijs een begrip. Maar als ik aan willekeurige mensen vraag wat speciaal onderwijs nu precies is, krijg ik uiteenlopende antwoorden met één gemeenschappelijke factor: gedrag.
Mensen denken vaak dat het speciaal onderwijs betekent: lesgeven aan kinderen die niet te handhaven zijn binnen de normen van een reguliere school.
Dat klopt, deels. Als ik doorvraag, krijg ik vooral antwoorden die te maken hebben met het gedrag van het kind. Ook de termen ADHD en autisme komen daarin voor.
Vier clusters
Maar het speciaal onderwijs is zoveel meer dan dat. Want er zit veel verschil in de verschillende kanten van dit specifieke onderwijs, dat wordt verdeeld in 4 clusters, namelijk in cluster 1, cluster 2, cluster 3 en cluster 4:
- Cluster 1 is het onderwijs aan blinden en slechtzienden.
- Cluster 2 is het onderwijs aan leerlingen met een taalontwikkelingsstoornis en doven en slechthorenden.
- Cluster 3 is het onderwijs aan leerlingen met verstandelijke en/of lichamelijke beperkingen en langdurig zieken.
- Cluster 4 is het onderwijs aan leerlingen met voornamelijk gedragsproblemen en/of psychische stoornissen.
Ik wil het over deze laatste groep hebben. Ik geef zelf namelijk les aan deze groep leerlingen sinds het schooljaar 2016-2017 op Het Brederocollege in Breda. Op onze school geven we les op de niveaus vmbo (basis, kader en tl) en havo. Ik geef zelf les aan een brugklas vmbo-tl. Waar ik de afgelopen jaren vooral klassen had met een internaliserend karakter, heb ik dit jaar een klas met een mix van inter- en externaliserend karakter.
Overprikkeling
Als docenten zijn we al trots op ons vak en op elk resultaat van onze leerlingen, maar werken in het vso (voortgezet speciaal onderwijs) maakt je nog iets trotser. Waarom? Werken we niet allemaal aan hetzelfde doel? Namelijk: elke leerling voorbereiden op de maatschappij waarin we leven?
Natuurlijk. Maar in het vso is dit soms net wat moeilijker dan in het regulier onderwijs. We kunnen nergens van uitgaan, omdat de leerlingen gevoeliger zijn voor prikkels. Dat maakt het soms lastig: je moet vanaf de eerste seconde dat een leerling het schoolplein op stapt, extra alert zijn op overprikkeling, frustraties en escalaties.
Veel mensen denken dat in het speciaal onderwijs leerlingen zitten met de grootst mogelijke problemen die het later nooit kunnen redden in de maatschappij. Ook zijn er helaas nog altijd mensen die het beeld hebben van een opleiding voor de latere crimineel, omdat dezelfde gedragsproblemen ook belicht worden in het journaal of opsporingsprogramma’s.
Vechten tegen vooroordelen
Maar juist dat vechten tegen vooroordelen maakt ons werk mooier. Wij bewijzen dat ook onze leerlingen uniek zijn en dat ook zij hun plekje in de maatschappij verdienen. Want maar weinig mensen weten dat het onze oud-leerlingen zijn die hun eten in een restaurant klaarmaken, dat zij het zijn die hun huizen bouwen en dat zij ervoor zorgen dat hun computer veilig is tegen hackers.
Helaas is het waar dat we te maken hebben met agressie van leerlingen. Maar vaak wordt door buitenstaanders niet naar de oorzaak gekeken. Want agressie komt vooral voort uit frustratie, veroorzaakt doordat leerlingen niet begrepen worden of doordat ze iets zelf niet begrijpen. Ook als het thuis net iets anders is gegaan dan anders, kan dat al een aanleiding zijn.
Daarom is het zo jammer dat er mensen zijn die hun mening al klaar hebben over het speciaal onderwijs, zonder dat ze met experts hebben gesproken en zonder dat ze weten wat er speelt binnen onze schoolmuren en binnen die van andere vso’s. Want zoals met de meeste dingen: het negatieve krijgt men te horen, het positieve hoeft blijkbaar niet verspreid te worden. Misschien kiezen daarom ook maar weinig stagiaires voor onze school: wellicht zijn ze angstig om deze stap te maken, of kiezen ze voor de veilige weg, of weten ze niet eens dat we bestaan omdat ze er niet over horen tijdens hun opleiding.
Een vast gezicht
Want waar bijna elke school leraren nodig heeft, heeft het speciaal onderwijs ze extra hard nodig. Een vaste leraar voor de groep, die de meeste lessen geeft en die zijn leerlingen kent. Dát hebben onze leerlingen nodig, zodat we escalaties en frustraties zo klein mogelijk kunnen houden.
Meer weten?
- Lees de column van zij-instromer Bart Heeling die de overstap maakte naar het cluster 4-onderwijs.
- Succesverhaal: zo halen vso-leerlingen hun vmbo-diplima.
- Dankzij een spontaan gesprek over gedrag kregen de leerlingen van vso-docent Steffie van der Meijden meer begrip voor elkaar.
- Op deze school integreren ze cluster 3-, cluster 4 en speciaal basisonderwijs.
