Gastcolumn van een praktijkdocent: ‘Stilte werkt zoveel beter dan schreeuwen’

Het lijkt meer regel dan uitzondering dat docenten tegen hun leerlingen schreeuwen, merkt docent praktijkonderwijs Petra Pluis. Ze hoort de galm door het gebouw heen en vraagt zich af: “Is er iets mis met je benen? Kun je er niet even heenlopen en een gesprek aangaan? Niets is zo hard als een docent die niet wil horen, maar die alleen reageert door te schreeuwen.”

Wil je ook een gastcolumn schrijven over jouw ervaringen in het onderwijs? Mail ons. 

Het maakt niet uit welke dag of welk tijdstip het is. Ik dacht eerst dat misschien de moeheid op vrijdag meespeelt, of de spanning van de maandag. Maar het lijkt inmiddels de norm: om leerlingen te bereiken moet je als docent tegen ze schreeuwen. Het liefst met korte instructies erbij, die doen denken aan een ongeverifieerde puppycursus: ‘Zitten!’, ‘Nu!’, ‘Hou op!’, ‘Hou je mond!’, ‘Nee!’, ‘Wat doe je?!’

De gevreesde wijsvinger die uit een gebalde vuist tevoorschijn komt en die gericht is op de leerling maakt het geheel af. Plus natuurlijk de galm van een schreeuw die het hele gebouw rondgaat en die de associatie met een huis in Halloweensfeer compleet maakt. 

Onhandige keuzes

Ik kan er geen begrip voor opbrengen. Ik kan ook geen enkele situatie bedenken waarin je zou moeten schreeuwen tegen een leerling of meerdere leerlingen. Ik vraag me af of er iets mis is met je benen? Kun je er niet even heenlopen en een gesprek aangaan? Toch inspireren deze docenten mij dagelijks door mij een preventieve spiegel voor te houden: ik wil dit punt nooit bereiken. 

Ik heb binnen mijn pro-vmbo-klas geleerd dat stilte vaak veel beter werkt dan het verheffen van je stem. Mijn leerlingen zijn pubers met extra uitdagingen. Pubers die op zoek zijn naar wie ze zijn en die soms onhandige keuzes maken met gevolgen die ze niet kunnen overzien. Dat doen ze in de les maar ook in de pauzes. Door die keuzes denken we soms dat leerlingen alleen maar die keuzes zijn: net iets te stoer doen, net teveel de les verstoren, ruzie maken. Maar het zijn allemaal keuzes die zij op korte termijn maken en waarvan ze zelf eigenlijk niet eens weten waarom. 

Leerlingen willen gehoord worden. En niets is zo hard als een docent die niet wil horen, maar die alleen reageert door te schreeuwen. Zelfs die ene stoere leerling die jij nu in je hoofd hebt, vindt dat echt niet fijn, ook al zegt hij dat het hem niet boeit. Die leerling heeft je namelijk nodig bij het reflecteren op zijn keuzes. Door te schreeuwen sla je automatisch ook de deur dicht naar een dialoog. 

Stilte en rust

Stilte, rust en een gesprek aangaan. Als ik een recept zou mogen uitschrijven voor het oplossen van onrust en incidenten, zouden dit mijn ingrediënten zijn. Als de klas ‘s ochtends niet gelijk rustig is, schreeuw ik niet, ik verhef mijn stem niet eens. Ik wacht. En wacht. Totdat die ene leerling opmerkt dat we eigenlijk moeten beginnen. Hij doet zijn laptop open en de rest volgt. De dag is niet negatief gestart met geschreeuw, ze hebben zelf ontdekt wat een handige keuze is. “Dank jullie wel, wat een goede keuze maken jullie!”, zeg ik tegen ze. “Misschien kunnen jullie dat morgen nog wel iets sneller, welk record willen we halen?”

Open gesprek

Tijdens de les raak ik ineens twee jongens kwijt. Ik vind ze snel terug en zie dat ze veel lol hebben: de adrenaline van de verkeerde keuze. Ik schreeuw niet, want zij zitten in een compleet andere emotie. Ze schipperen tussen plezier omdat ze ervandoor zijn gegaan en angst omdat ik ze heb gevonden. Ze hebben het druk genoeg met het begrijpen van deze twee emoties en vervolgens met besluiten welke keuze ze moeten maken. Ik vraag ze of ze na de les even willen blijven om mij uit te leggen wat er is gebeurd. Binnen vijf minuten weet ik wat er speelde en snap ik hun keuzes. Ik veroordeel ze niet, maar vraag ze of ze volgende keer misschien een andere optie in hun repertoire hebben. Die hebben ze. 

Het was een open gesprek, we hebben zelfs samen gelachen. Want dat mag als je een wat gekke keuze hebt gemaakt. Observeren en die observaties samen bespreken, op het moment zelf of in elk geval diezelfde dag nog: je wint er zoveel meer mee dan met het geschreeuw dat door het hele gebouw galmt. De leerling heeft iets afgesloten voordat hij naar huis gaat en de volgende dag kan hij met een schone lei beginnen. 

Leerlingen, pubers, die vormen pas een echte inspiratiebron. Kijk door hun masker heen en ga met ze in gesprek. Je zult zien dat je als docent veel kunt leren van een rustig gesprek met een leerling. 

Petra Pluis is docent en coach pro-vmbo bij Openbaar Onderwijs Groningen.