Help jongeren die thuiszitten terug naar school

Nederland telt meer dan 15.000 kinderen die niet naar school gaan. Hoe kun je deze leerlingen begeleiden bij hun terugkeer? En wat kun je doen om (langdurig) schoolverzuim te voorkomen? Onderzoeker en orthopedagoog Marije Brouwer-Borghuis: “Het vraagt maatwerk om een jongere die thuiszit, weer naar school te krijgen.”

Het lijkt misschien alsof deze leerlingen niet naar school wíllen, maar zo simpel is het niet, zegt onderzoeker Marije Brouwer-Borghuis. Als orthopedagoog bij De Link Almelo begeleidt Brouwers-Borghuis veel (ouders van) leerlingen die zoveel spanning voor school ervaren dat ze hun bed niet uitkomen, last hebben van paniekaanvallen of fysieke stressklachten ervaren, zoals hoofdpijn, buikpijn en misselijkheid. De oorzaken van die klachten lopen uiteen van gepest worden tot het hebben van angststoornissen. Brouwers-Borghuis onderzocht samen met David Heyne, Jan Vermue en Corine van Helvoirt wat jongeren die zogenoemde ernstige schoolweigering laten zien, kan helpen. Een van de resultaten is een overzicht met 14 praktische wegwijzers.

Vang signalen op

Als leraar kun je volgens Brouwer-Borghuis veel betekenen voor deze groep leerlingen. Soms kun je zelfs voorkomen dat ze thuis komen te zitten. “Probeer vroege signalen op te vangen en op tijd te handelen. Valt het je op dat een leerling vaak afwezig is? Of op specifieke momenten, zoals tijdens een toets? Breng dat dan ter sprake bij de ouders. Houd het gesprek open, zodat ouders de ruimte voelen hun verhaal te vertellen. Zeg bijvoorbeeld: ‘Het is mij opgevallen dat uw kind vaak afwezig is. Vertel eens?’ Vraag vervolgens hoe je kunt helpen, hoe de school of externe hulpverleners extra ondersteuning kunnen bieden, en hoe jullie kunnen samenwerken om ervoor te zorgen dat de leerling naar school gaat.”

Wie doet wat?

Een geslaagde interventie valt of staat volgens Brouwer-Borghuis met de samenwerking tussen verschillende partijen. “De hulpverlening heeft het onderwijs nodig en andersom. Je moet elkaars wereld begrijpen en samen afstemmen wie wat wanneer doet. Een jongere die na een aantal maanden weer terugkeert naar school, kan zoveel  spanning ervaren dat er gedurende de dag een blokkade ontstaat. Daarom is het goed samen met de hulpverlener en de jongere een plan te hebben. Spreek bijvoorbeeld af dat een vertrouwenspersoon klaarzit om de jongere op te vangen als het niet lukt in de klas, of dat de jongere niet al tijdens die eerste dagen de beurt krijgt. Zo krijgt hij de kans om te wennen.”   

Voor spek en bonen

Een jongere die thuiszit weer naar school krijgen, vraagt om maatwerk, zegt Brouwer-Borghuis. “Het is belangrijk dat iemand de regie pakt en dat je alles continu met elkaar afstemt. Dat is vaak een hele puzzel. Als een leerling veel gemist heeft, kan het bijvoorbeeld lastig zijn om hem eenmaal terug op school weer te motiveren. Alle vakken zijn doorgegaan, waardoor het moeilijk is om weer aan te haken, wat de spanning voor deze leerling verhoogt. Bied een leerling daarom perspectief, zodat hij niet het gevoel heeft voor spek en bonen in de klas te zitten. Neem samen door wat hij gemist heeft, welke toetsen hij kan laten zitten of welke vakken hij dit jaar minimaal haalt.”

Contact houden

Omdat het arbeidsintensief is signalen op tijd op te vangen en jongeren te begeleiden bij hun terugkeer, adviseert Brouwer-Borghuis scholen een schoolaanwezigheidsteam te formeren. “Dit team kan monitoren welke leerlingen vaak verzuimen en een vinger aan de pols houden. Ook door contact te houden op het moment dat een leerling thuiszit. In mijn werk voor De Link heb ik ouders regelmatig horen zeggen: ‘We hoorden niks meer van school.’ Terwijl een kaartje sturen met ‘We missen je’, al zoveel kan betekenen.”

Meer weten?

• Lees meer over de onderzoeksresultaten van onderzoekers Marije Brouwer-Borghuis en David Heyne (Universiteit Leiden).
• Op de website van Steunpunt Onderwijs vind je meer informatie over hoe je kunt voorkomen dat jongeren thuis komen te zitten.
• In het onderzoek Niet thuisgeven – Schooluitval vanuit het perspectief van leerlingen staan thuiszitters en hun kenmerken centraal.
• Een van de wegwijzers is het creëren van een veilige omgeving. Dat kun je onder andere doen door het herkennen en aanpakken van pestgedrag.
• Op de website Les op afstand vind je alle kennis en ondersteuning die je nodig hebt om thuiszittende leerlingen afstandsonderwijs te kunnen geven.
• Het kabinet heeft de ambitie om het aantal thuiszittende leerlingen terug te dringen naar nul. Daarom werkt het ministerie van OCW samen met Kennisnet aan het programma Digitale School, met als doel om digitaal afstandsonderwijs een volwaardig onderdeel te maken van het stelsel van passend onderwijs.