7 tips om je klas aan het lezen te krijgen

Het afgelopen decennium is de leesvaardigheid van leerlingen afgenomen. Wat kun je als leraar doen om de leesvaardigheid en leesmotivatie van leerlingen te vergroten? Onderzoekers Nicole Swart en Roel van Steensel geven tips.

Volgens Nicole Swart en Roel van Steensel is er niet één oorzaak van de dalende leesvaardigheid. Het gaat eerder om een opeenstapeling van factoren. Van versnipperd taalonderwijs tot concurrerende activiteiten, zoals gamen en smartphonegebruik. Swart: “Er valt veel te winnen en we zijn allemaal aan zet. Het begint met een gedeelde visie.” Deze tips kunnen daarbij helpen. 

1. Breng de basisvaardigheid lezen op orde

Als je gemotiveerd bent, lees je meer en daardoor beter, zegt Swart. Maar om dat voor elkaar te krijgen moet je eerst goed kunnen lezen. “Ik vind het leuk om te zingen, maar ik kan het niet. Ik word er niet per se beter in als ik het vaak doe. Wel als ik er eerst les in krijg. Zorg er daarom voor dat leerlingen eerst de basisvaardigheid lezen goed onder de knie hebben. Daarna ga je de positieve effecten van leesmotivatie zien op de leesvaardigheid.”

2. Integreer vakken met elkaar

Uit de resultaten van het peilingsonderzoek komt naar voren dat het leesniveau vaak lager is op scholen waar taal versnipperd en zonder samenhang wordt aangeboden. Zo lijkt het aanbieden van begrijpend lezen als apart vak niet het gewenste effect te hebben. Van Steensel: “Contextloos vragen beantwoorden is voor veel leerlingen een vervelende taak.” 
Hoe meer achtergrondkennis leerlingen hebben, hoe beter ze in staat zijn een tekst te begrijpen. Thematisch onderwijs of onderwijs waarbij taal bijvoorbeeld geïntegreerd is in de zaakvakken, blijkt effectiever. “Bij thematisch leesonderwijs lezen leerlingen gedurende een langere periode teksten over een bepaald onderwerp,” zegt Van Steensel. “Vaak raken ze daardoor geïnteresseerd in het onderwerp en willen ze er meer over te weten komen, wat goed is voor hun leesmotivatie. Bovendien vergroot het hun woordenschat en kennis over het thema, waardoor ze de teksten die ze lezen beter begrijpen. Dat draagt ook bij aan hun zelfvertrouwen op het gebied van lezen.” 

3. Geef leerlingen keuzevrijheid

Leesmotivatie lijkt ook af te hangen van een gevoel van autonomie. Van Steensel raadt aan om binnen thematisch onderwijs met subthema’s aan de slag te gaan, waarbij leerlingen zelf teksten en boeken kunnen kiezen over onderwerpen waarin ze zich verder willen verdiepen. “Die keuzevrijheid heeft een positief effect op de leesvaardigheid en leesmotivatie.”

4. Maak het leesdoel duidelijk

Je kunt begrijpend lezen betekenisvoller maken door leerlingen er het nut van in te laten zien. Vertel leerlingen waarom ze de tekst gaan lezen en wat ze ermee gaan doen. Swart: “Je leest bijvoorbeeld omdat je iets wilt weten over een natuurfenomeen. En om die kennis met klasgenoten te delen maak je er een samenvatting van. Of je leest omdat je wilt weten hoe het verder gaat met de hoofdpersoon. Weten met welk doel je een tekst leest, maakt lezen motiverender.”

5. Ga de diepte in en combineer taaldomeinen

De afgelopen decennia was er in het Nederlandse begrijpend leesonderwijs veel aandacht voor leesstrategieën. Die vaardigheid beheersen veel leerlingen goed, maar volgens Swart is een hogere orde van begrijpen lastiger. “Denk aan het interpreteren van een tekst of het reflecteren op en evalueren van teksten. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat leerlingen moeite hebben met die verdieping. Terwijl verdiepingsvaardigheden lezen juist interessant maken, die gaan over wat er nou eigenlijk echt staat. Door taaldomeinen aan elkaar te koppelen, kun je de diepte ingaan. Ga met elkaar in gesprek over de diepere betekenis van een tekst of koppel er een schrijfopdracht aan.”

6. Koppel het juiste boek aan de juiste leerling

Vrij lezen en stil lezen wordt vaak ingezet om lezen te stimuleren. “Dat is goed. Maar veel leerlingen vinden het lastig een boek te kiezen dat aansluit bij hun interesses en leesniveau. Zeker leerlingen die thuis weinig lezen, hebben hier moeite mee. Die kiezen een boek op basis van de kaft of de dikte, waardoor er een groter risico is op een mismatch. En dat heeft een negatief effect op leesmotivatie.” Van Steensel adviseert leerlingen te helpen bij hun keuze. Voer af en toe een leesgesprek over het boek dat ze aan het lezen zijn of vraag een leesconsulent van de bibliotheek dat te doen. Aan de hand van vragen als: ‘Wat vind je van dit boek?’ en: ‘Ga je het uitlezen?’ kun je leerlingen gerichtere boekentips geven.

7. Investeer in je boekenkennis

Als je leerlingen boekentips wilt geven, moet je op de hoogte zijn van goede, actuele boeken en die boeken aanbieden. Van Steensel: “Denk na over de presentatie van je boekenaanbod, zorg dat boeken zichtbaar en toegankelijk zijn. Een niveau- en genre-aanduiding op de rug helpen daarbij. Door regelmatig collecties te wisselen en recente titels toe te voegen, houd je het aanbod aantrekkelijk en verrassend voor leerlingen. Als je hier zelf geen tijd voor hebt, biedt De Bibliotheek op school uitkomst.”

Meer weten?

• De kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen van de Kennistafel biedt onderwijsprofessionals handvatten om op basis van wetenschappelijke kennis concreet aan de slag te gaan met het versterken van het begrijpend leesonderwijs. Kennistafel is een initiatief van de PO-Raad, VO-raad en NRO.
• Roel van Steensel deed onderzoek naar de combinatie van factoren die van belang zijn voor effectief leesonderwijs in het primair onderwijs.
• Nicole Swart is betrokken bij het PIRLS-onderzoek 2021 dat elke 5 jaar het begrijpend leesniveau van groep 6-leerlingen in kaart brengt.
• Schrijver Aidan Chambers ontwikkelde een didactisch kader om verdiepende gesprekken met leerlingen te voeren over boeken of korte fictieteksten.
• Het aanbieden van rijke teksten motiveert leerlingen om verder te lezen.
• Dit is bekend over leesmotivatie in het primair onderwijs.
• Leraren die zelf veel lezen zijn een belangrijk rolmodel voor hun leerlingen.