Hoe maak je van je school een veilige werkplek?

Een veilige werkplek op school creëer je samen met collega’s. Want het gedrag van het hele team is bepalend voor de schoolcultuur. Welke invloed heb je zelf en wat doe je wanneer je als leraar te maken krijgt met grensoverschrijdend gedrag?   

In gesprekken over sociale (on)veiligheid worden begrippen, gevoelens en emoties nogal eens door elkaar gehaald, zegt teamcoach Henk Galenkamp. Dat maakt een toch al vervelende situatie alleen maar ingewikkelder. “Veel mensen verwarren de gevoelens boos en bang met elkaar. Ook verwarren ze gebeurtenissen uit het verleden met wat er nu gebeurt.” 

Denk aan een leraar die een teamvergadering instapt met de gedachte: ik zeg maar niets, want ze zullen het toch wel stom vinden. “Die gedachte komt niet per se door grensoverschrijdend gedrag van een ander, maar kan te maken hebben met een ervaring uit het verleden. Dit is angstgedreven gedrag dat voorkomt uit het eigen denken, en dat geprojecteerd wordt op een nieuwe situatie. Het onveilige gevoel zit dus in deze persoon zelf, de collega’s hebben daar weinig invloed op.”

Zet je boosheid in

Een heel andere situatie is het als je iets meemaakt waarvan je boos wordt. Een dominante collega die jou niet laat uitpraten tijdens een vergadering bijvoorbeeld, of structureel genegeerd worden in de lerarenkamer. “Zodra je denkt: dit maakt mij boos en dit is niet acceptabel, is het zaak die boosheid in te zetten door je grens aan te geven.” 

Galenkamp snapt dat het aanspreken van een collega absoluut niet makkelijk is. De manier waarop je dit doet kan veel verschil maken, zegt hij. “Stel je assertief op, toon je kwetsbaarheid als kracht en zeg bijvoorbeeld: ‘Ik schrik hiervan, het doet me pijn, ik merk dat je over mijn grens gaat en dat wil ik niet’.”

Gevoel serieus nemen

Galenkamp benadrukt dat onveiligheid op de werkvloer een samenspel is van mensen. “Als iemand over jouw grens gaat, laat jij over je grens gaan. Wil je dat niet, dan moet je daar iets aan doen.” 

Heb je met een dergelijke situatie te maken? Dan adviseert hij om stil te staan bij wat je ervaart. “Neem je gevoelens serieus. Bedenk waar ze vandaan komen en wat je ermee doet. Verwar functionele boosheid niet met disfunctionele angst: ben je boos omdat iemand jouw grens overgaat, of voel je angst die voorkomt uit je verleden? Neem de ander mee in je gevoelens zodat je – met behoud van de relatie – de situatie kunt stoppen.”

Vier regels voor een veilig teamgevoel

Omdat het beoordelen van gedrag heel lastig is, bedachten Henk Galenkamp en Jeannette Schut vier regels waaraan gedrag in een professionele schoolcultuur moet voldoen:
1. Draagt het gedrag bij aan de doelen van de school?
2. Draagt het gedrag bij aan het welbevinden van jezelf?
3. Draagt het gedrag bij aan het welbevinden van de ander?
4. Is een van de antwoorden nee? Dan is het zaak om dat gedrag te begrenzen, met behoud van de relatie. 

Meer dan je vak

Het aanspreken van collega’s gaat makkelijker als je ze goed kent, zegt Rick van Workum, projectleider veilig en vitaal werken bij vo-ondersteuner Voion. Daarbij is het belangrijk dat je je niet alleen richt op vakleerkrachten. “Op veel scholen zie ik dat leraren de vrijheid krijgen om zich alleen met hun vak bezig te houden. Terwijl de inhoud van een vak maar één aspect is van hun werk. Ze beseffen niet altijd wie de collega’s zijn die het mogelijk maken dat zij hun vak geven: het ondersteunend personeel. Als je het wilt hebben over sociale veiligheid in een school, moet je verder kijken dan je eigen klaslokaal. Vraag jezelf af: weet ik wie mijn collega’s zijn en hoe we gezamenlijk onze school een veilige en fijne plek maken?”

Complimenteer de conciërge

Als voorbeeld geeft hij de rol van de conciërge. “Is een conciërge trots op het gebouw en bewaakt hij iedere pauze de grenzen? Dan zie je dat gelijk terug. Het is schoon, nergens ligt rommel, de leerlingen stralen rust uit. Dat zijn de uitingen van de schoolcultuur, de effecten van hoe we met elkaar omgaan. Dat straalt af op de rest van de school, het maakt dat leraren steviger in hun schoenen staan. Besef je dat als leraar? Complimenteer je de conciërge daarmee? Andersom geldt ook: als het een zooitje is in de aula, durf je daar een collega op aan te spreken? En wat doe je er zelf aan?”

Zintuigen openzetten

Van Workum adviseert af en toe even stil te staan en rustig te kijken hoe bepaalde dingen op jouw school gaan. “Stel je kritisch op en ga eens op andere scholen kijken, want je ziet soms in je vertrouwde omgeving niet wat er beter kan.” Ook is het belangrijk om je zintuigen open te zetten, vertelt hij. “Vraag je af of de jongen die op het schoolplein rondloopt wel echt op deze school zit. En als dat niet zo is, maak contact. Je veilig voelen is het gevolg van de manier waarop we met elkaar omgaan. Dat verbeteren begint met goed om je heen kijken.”

Meer weten? 

• Leraar Lucelle Comvalius vraagt aandacht voor pesten onder leraren.
• Zo blijf je kalm tijdens lastig gedrag in de klas.
• Tips, aanbevelingen en onderzoeken over veilig en vitaal werken in het onderwijs zijn verzameld door Voion. 
• In het Handboek professionele schoolcultuur staan handvatten voor leraren, schoolleiders en bestuurders.
• In de podcast Tjipcast aflevering 156 vertellen Henk Galenkamp en Jeannette Schut meer over het ontwikkelen van een professionele schoolcultuur.