Hoe creëer je een rijke leeromgeving voor kleuters?

De juiste materialen in een kleuterklas dragen bij aan de ontwikkeling van kleuters. Hoe creëer je een rijke leeromgeving waarin leerlingen naar hartelust spelen én leren? Specialisten op het gebied van het jonge kind Marianne de Wit-Polet en Leonie Janssen geven advies.

Ontwikkelingsmateriaal is ontzettend belangrijk in een rijke leeromgeving voor kleuters, weet Leonie Janssen, leerkracht in groep 3 op basisschool de Hommel en Specialist Jonge Kind. “Als kleuterleerkracht moet je goed nadenken over de materialen die je aanbiedt aan je groep. Die moeten het spel van de kleuters ondersteunen en verrijken.”

De soorten ontwikkelingsmaterialen die je kunt inzetten voor kleuters zijn:

1. Vormgevende materialen, zoals materiaal om te tekenen of te knutselen.
2. Ongevormde materialen, zoals zand en klei. 
3. Constructie- en compositiematerialen, zoals blokken, LEGO of mozaïek.
4. Materialen voor rollenspellen. 

Loose parts, oftewel losse voorwerpen, zijn tegenwoordig ook vaak te vinden in kleuterklassen. Het zijn spullen die kleuters op oneindig veel manieren kunnen gebruiken in hun spel. Zoals knopen, takjes, wasknijpers, stenen, kralen, kroondoppen, bladeren en zand. Loose parts hebben nooit één functie of doel, daardoor kan het kind hiermee zelf zijn eigen spel creëren. Het materiaal versterkt de verbeeldingskracht, het creatief denken en het probleemoplossend vermogen.

Materiaal is een middel

Spelen is een eerste levensbehoefte van kinderen, daarom is het een serieuze zaak. Leonie Janssen: “Bij een hoge spelkwaliteit is er sprake van een hoge betrokkenheid van de kleuters en het materiaal moet daarbij passen. Het is geen kwestie van even een bordspelletje spelen of een puzzel maken. Bij ons op school hadden we laatst bijvoorbeeld een broedmachine met kuikens die uit een ei kwamen. Leerlingen keken ernaar en mochten daarna met klei gaan spelen. Ze maakten de kuikens na. Voor de leerkracht was dat een mooie gelegenheid om bezig te zijn met de grove en fijne motoriek. Daarna telden de leerlingen de kuikens en maakte de leerkracht ook nog een link met tekenonderwijs. De materialen zijn alleen een middel. Het is aan de leerkracht wat die ermee doet.”

Meespelend begeleiden 

Kleuters begeleiden bij het kiezen van het juiste materiaal lukt alleen als je een leerling goed kent. Je moet weten waar het kind zit in zijn ontwikkeling, zodat je weet wat er nodig is om een volgende stap te zetten. Marianne de Wit-Polet, hogeschooldocent bij de master educational needs aan Fontys en Specialist Jonge Kind, raadt kleuterleerkrachten daarom aan veel tijd te nemen voor het kijken naar kinderen en hoe ze spelen. “Anders lukt het je niet om vervolgaanbod te plannen. De inrichting van je klas speelt daarbij ook een grote rol. Ik adviseer om activiteiten met elkaar te verweven. Leg bijvoorbeeld schrijfmaterialen in de huishoek zodat leerlingen een boodschappenbriefje kunnen schrijven. Of leg in de zand- en watertafel materialen neer die bij het thema passen en die weer tot een nieuw spel uitnodigen.”

Je vergroot de betrokkenheid van kleuters extra als je duidelijk maakt waarom ze bepaalde vaardigheden oefenen. De Wit-Polet noemt als voorbeeld het thema restaurant, waarbij ouders in de klas komen eten. “Leerlingen willen bestellingen opnemen met pen en papier en zullen enthousiast met taal en rekenen gaan oefenen, omdat ze het nu nodig hebben. Jonge kinderen leren graag de wereld te begrijpen door in hun spel situaties na te doen die zo echt mogelijk zijn.”

Praktische tips voor een rijke leeromgeving 

Werk met thema’s

Het is logisch dat er in veel kleuterklassen wordt gewerkt met thema’s. De Wit-Polet: “Je hebt geen methodes zoals in de midden- of bovenbouw. Een goed thema zorgt samen met je rijke leeromgeving voor een geïntegreerd en betekenisvol aanbod van ontwikkelingsprocessen en doelen.” 

Doe het samen met je klas 

Betrek leerlingen bij het inrichten en opbouwen van de speelhoeken of het inrichten van de klas in een thema. De Wit-Polet: “Als je dit samen met je leerlingen doet, ontstaat er een grotere spelbetrokkenheid. Leerlingen gaan zuiniger met de materialen om en geven er meer betekenis aan. Door samen met de klas op verkenning te gaan binnen een thema  geef je het een nieuwe dimensie.” Een ander voordeel is dat je hierdoor dicht bij de belevingswereld van de leerlingen blijft. Leerlingen met een andere culturele achtergrond kunnen zo ook zaken inbrengen die zij goed kennen en waar je zelf misschien minder snel aan denkt. 

Verrijk bestaande hoeken

Offer de huis- en bouwhoek niet op voor het thema, maar zorg dat het basisaanbod in de hoeken altijd blijft bestaan en verrijk die hoeken eventueel met onderdelen uit het thema. 

Doe grondig onderzoek 

Verken het thema met elkaar op verschillende manieren. Lees boeken, bekijk filmpjes, luister muziek en ga buiten de klas op onderzoek uit. De Wit-Polet: “Neem het thema de supermarkt. Het is misschien logisch om daar aan het einde naartoe te gaan als afsluiting van het thema, maar je kunt er ook starten. Bouw samen voorkennis op en neem dat mee terug naar de klas. Zijn leerlingen helemaal in de ban van de flessenautomaat? Dat isleuk en verrassend om te verwerken in de klas.” 

Meer weten?

• Lees meer over het belang van spel bij jonge kinderen.
• Hoe uitdagende hoeken in het kleuterklas het spel van leerlingen stimuleren.
• Het landelijk expertisecentrum jonge kind biedt achtergrondinformatie, praktijkvoorbeelden en de laatste wetenschappelijke inzichten rond de ontwikkeling van het jonge kind.
• Om een beredeneerde leeromgeving neer te zetten kun je gebruikmaken van de ontwikkelingsdoelen van SLO voor het jonge kind.
• In het boek Een rijke leeromgeving in het basisonderwijs met kleuters van Els Menu is er aandacht voor het inrichten van de basishoeken in de kleuterklassen, met verschillende creatieve werkvormen. 
• Kleuterleerkracht, het naslagwerk voor kwaliteitsvol kleuteronderwijs, door Eva Diederickx en Astrid Koelman.