Zo profiteert iedereen van een combinatieklas

Lesgeven in een combinatieklas is net even anders. Hoe pas je je lessen aan, zodat je als leraar voldoende aandacht hebt voor alle leerlingen? Zo wordt de combinatie van leerjaren een meerwaarde voor iedereen. 

Als je gewend bent les te geven aan één leerjaar per klas, kan het even schakelen zijn wanneer je voor een combinatieklas komt te staan. Misschien denk je bijvoorbeeld dat het veel meer werk is om aan meerdere leerjaren in een klas les te geven. 

Dat hoeft helemaal niet zo te zijn, maar het is wel belangrijk goed na te denken over je manier van lesgeven, en over de manier waarop je de methode gebruikt. Dat zegt Anne van Bijnen, adviseur bij BCO Onderwijsadvies en expert op het gebied van kansrijke combinatieklassen. “Houd je de reguliere methode aan als je een combinatieklas gaat draaien, dan komt de kwaliteit van instructies onder druk te staan. Daarom moet je scherp kijken naar de inhoud van de methodes en het instructiemodel, en de focus op effectiviteit leggen. Bekijk welke instructies je samen kunt voegen, zodat je de hele groep kunt meenemen. Zo win je aan kwaliteit.”

Voordelen voor beide groepen

Lennart van der Meulen is leerkracht van unit 3a (groep 5/6) op basisschool De Gouden Griffel en past deze manier van werken dagelijks toe. Om de lestijd in zijn unit efficiënt in te vullen werkt hij – naast het geven van de noodzakelijke instructies per leerjaar – vooral met gezamenlijke werkvormen. “Coöperatief leren geeft alle leerlingen veel inzicht. Met groep 5 werk ik nu aan minsommen op een getallenlijn, in groep 6 leren ze de getallen onder elkaar zetten. Zo ziet groep 5 heel duidelijk welke stappen ze moeten maken voordat ze bij de lesstof van groep 6 zijn. Meestal willen ze dan ook proberen om de sommen onder elkaar te zetten. Daardoor loop ik vaak voor met de lesstof van groep 5.”

Voor leerlingen uit groep 6 is er ook een meerwaarde: zij merken dat de combinatieklas kan bijdragen aan hun zelfvertrouwen. Van der Meulen: “Ik laat leerlingen graag lesstof aan elkaar uitleggen. Kan een zwakke leerling uit groep 6 iets uitleggen aan een leerling uit groep 5? Dan zorgt dat voor een positieve leerervaring. Bovendien herhaalt die leerling op die manier zelf ook de stof.” 

Meer groeivermogen en grotere zelfstandigheid

Van der Meulen ziet vooral voordelen in deze manier van lesgeven. “Het grootste voordeel van combinatieklassen is dat er nog meer groeivermogen is voor leerlingen. Sterke leerlingen uit groep 5 kunnen meedoen met groep 6. En andersom kunnen leerlingen uit groep 6 gemakkelijk een stapje terugdoen als ze ergens moeite mee hebben.”  Van der Meulen ziet dat een combinatieklas ook enorm bijdraagt aan de zelfstandigheid van leerlingen. “Als ik instructie geef aan de ene groep, moeten de andere leerlingen zelf aan de slag. Ze weten dat ze mij niet kunnen storen.” 

Van der Meulen vindt niet dat differentiëren meer werk is in een combinatieklas. “Iedere klas heeft uitschieters, omhoog of omlaag, deze klas levert mij geen extra werk op. Omdat ik toch al op verschillende niveaus lesgeef, kan ik juist makkelijker differentiëren.” 

Kwaliteit van onderwijs voorop

Ook expert Van Bijnen ziet dat combinatieklassen de mogelijkheid bieden om leerlingen meer zelfstandigheid en verantwoordelijkheid te geven. “Leerlingen leren hoe ze zelf doelen kunnen stellen, hoe ze kunnen samenwerken en dingen uitleggen aan anderen. Steek tijd in het aanleren van deze vaardigheden, dat draagt echt bij aan de kwaliteit van het onderwijs.” 

Kwaliteit en de behoefte van leerlingen centraal zetten, zou het belangrijkste doel moeten zijn bij het samenstellen van een combinatieklas. De laatste tijd ziet Van Bijnen dat scholen nog verder gaan. “Er is een beweging naar het anders organiseren van het onderwijs, met clusters van meerdere jaargroepen en met het geven van de instructies in kleinere niveaugroepen. Eén van de mogelijkheden is dat je niet de methode, maar de leer- en ontwikkellijnen centraal zet. Leerlingen zijn dan mede-eigenaar van de leerdoelen.”

Hulp van collega’s en schoolleiding

Van Bijnen adviseert scholen die ongewild te maken krijgen met een combinatieklas, bijvoorbeeld door een tekort aan leerlingen of leraren, zo vroeg mogelijk te beginnen met de voorbereiding. “Zie je in het voorjaar al aankomen dat er volgend schooljaar een combinatieklas nodig is? Gebruik die maanden om te leren hoe je verkorte instructie geeft. Vraag daarbij hulp van ervaren collega’s, want je hoeft niet het wiel opnieuw uit te vinden.” 

Ten slotte ziet Van Bijnen een heel belangrijke rol voor de schoolleiding. “Schoolleiders moeten beslissingen durven nemen die ondersteunend zijn aan de rol van de leraar. Als je aan alles wat voorbijkomt mee blijft doen, krijg je het rooster niet rond. Dus kijk kritisch en wees niet bang om te schrappen. Ja, dat zijn soms de ‘leuke’ dingen waar dan geen tijd meer voor is, maar uiteindelijk telt de kwaliteit van je onderwijs.”

Meer weten?

• Goed klassenmanagement zorgt voor een effectieve leeromgeving. 
• Aandacht voor groepsvorming en een fijne sfeer is extra belangrijk in de gouden weken aan het begin van het schooljaar.
• Hoe je rekenles geeft in een kansrijke combinatieklas. 
• Met welke klas kun je groep 3-leerlingen het beste combineren? 
• Zo zet je coöperatieve werkvormen in.