Effectief leesonderwijs geven? Deze experts leren het je
Lezen doen veel leerlingen vooral omdat het moet. Volgens de laatste onderzoeken scoren Nederlandse leerlingen slecht op het gebied van motivatie en leesvaardigheid. De oplossing? Het vergroten van leesplezier. Hoe draag je daar als docent aan bij? Experts geven tips.
Ga direct naar:
- Welke aanpakken voor leesonderwijs zijn inspirerend én effectief?
- Hoe help je een leerling bij het kiezen van het juiste boek?
- Hoe blijf je op de hoogte van de nieuwste boektitels?
Welke aanpakken voor leesonderwijs zijn inspirerend én effectief?
“Leesplezier hangt sterk samen met leesvaardigheid: hoe beter je leest, hoe leuker je het vindt en andersom”, zegt Yra van Dijk. Ze is gasthoogleraar bij de Universiteit Leiden, doet onderzoek naar fictie, geletterdheid en burgerschap in het onderwijs en publiceert regelmatig over (jeugd)literatuur en leesonderwijs. “Het helpt om naast literatuur ook zakelijke teksten te lezen in de les: zo bouw je inhoudelijke kennis op en die leidt weer tot betere leesvaardigheid. Scaffolding en preteaching werken daarbij beter dan differentiëren op tekstniveau.”
‘Kennis opbouwen leidt tot betere leesvaardigheid’
Van Dijk raadt aan om jeugdliteratuur en youngadulttitels te lezen in een doorgaande lijn. Vaak letten docenten onvoldoende op wat leerlingen ‘vrij’ lezen. Heel makkelijke boeken zijn niet per se inspirerend. “Kijk dus als leraar mee of leerlingen steeds een stapje verder zetten en of ze ook literaire titels kiezen. Literatuur is een van de domeinen in de nieuwe kerndoelen en eindtermen voor Nederlands. Daarin wordt van leerlingen gevraagd om verschillende soorten teksten te lezen en die met elkaar in verband te brengen. Dit zorgt er ook voor dat leerlingen het diep lezen kunnen oefenen.”
Lezen in alle vakken
Wat ook belangrijk is: dat lezen in alle vakken aandacht krijgt. Van Dijk: “Schoolbreed moet er meer aandacht zijn voor lezen en voor het leesproces. Het is in ieders belang dat de taalvaardigheid van leerlingen omhoog gaat.” Het valt haar op dat er tegenwoordig veel aandacht is voor activerende werkvormen, maar dat taal daarbij ondergeschikt is geraakt. “Als leraar wil je weten of leerlingen kennis kunnen reproduceren, bijvoorbeeld na een instructie. Probeer daarom te ontdekken of alle leerlingen jouw taal echt begrijpen en of ze de stof kunnen parafraseren of samenvatten.”
Werk alleen met rijke en authentieke teksten. Van Dijk: “We hebben lang gewerkt met het vragen stellen bij teksten. Maar andere verwerkingsopdrachten, zoals schrijven, aantekeningen maken over wat je gelezen hebt of samenvattingen maken, zijn meestal effectiever.”
Tips van Yra van Dijk
- Geschikte (jeugd)literatuur en young adult: als je ‘Nederlands’ selecteert op Lezen voor de Lijst krijg je 150 titels ingedeeld op niveau.
- Fixdit vraagt aandacht voor klassiekers van vrouwelijke schrijvers met lesmateriaal en een podcast.
- Op Rijketeksten.org, van de Taalunie, zijn teksten te filteren op thema.
- De reeks Tekst in Context van Amsterdam University Press biedt rijke teksten over klassiekers (fictie), met een goede toelichting en uitleg (non-fictie). Ook Klassiekers in de klas doet dat
Hoe help je een leerling bij het kiezen van het juiste boek?
Nicky de Boer, leesbevorderaar bij Lezenslessen, denkt groot bij het aanreiken van boeken aan leerlingen in de onderbouw. “Lees als docent eens buiten je comfortzone, dus van non-fictie tot graphic novel. Zelfs als leerlingen ‘Het leven van een loser’ willen lezen, vind ik dat prima. Ze hebben dan een positieve leeservaring en die is belangrijk. Daarna kun je je leerlingen uitdagen om een stapje verder te gaan met een moeilijker boek. Vinden leerlingen een boek niet boeiend? Laat ze het wegleggen en een nieuwe keuze maken. Negatieve leeservaringen drukken zwaar op het leesplezier.”
Kijk verder dan Booktok
Lezen is maatwerk en daarom is een persoonlijke aanpak nodig, waarin je heel veel verschillende boeken onder de aandacht brengt. De Boer vindt het daarom nodig om te werken aan je eigen titelkennis als leraar. “Probeer elke week andere boeken te promoten.” Het fenomeen Booktok (op TikTok) is een mooi beginpunt om leerlingen kennis te laten maken met nieuwe titels, maar de boekbesprekingen zijn niet echt diepgaand. “Lees liever fragmenten voor uit verschillende boeken en bespreek ze in de klas. Wie wil doorlezen en hoe komt dat? Wat vond je prettig en wat lastig? Zo ontdek je de leesvoorkeuren van je leerlingen en krijg je oog voor het verschil in interesses.”
De wetenschap over leesmotivatie en klassikaal versus individueel lezen
Nicky de Boer is niet heel enthousiast over het klassikaal lezen van één boek. Ze verwijst daarbij naar de zelfdeterminatietheorie van Deci & Ryan over intrinsieke motivatie waarin de volgende drie elementen van belang zijn: autonomie (zelf kiezen), competentie (vaardigheden om te kunnen lezen) en de relatie of verbinding met de klas (het gesprek voeren met elkaar of onderling om verdieping en samenhang in het lezen aan te brengen).
De Boer: “Bij klassikaal lezen valt die autonomie helemaal weg. De leesniveaus in veel klassen lopen sterk uiteen. De kans dat een verhaal voor sommige leerlingen te moeilijk of te makkelijk is, is groot. Daarbij kan het klassikaal lezen uitdraaien op een negatieve leeservaring. Praten over het verhaal en daarmee de leeservaring verdiepen kan juist wel goed klassikaal en is heel waardevol. Leerlingen krijgen zo inzichten die ze individueel misschien niet hadden gekregen. Ook ontstaat er verbinding: een belangrijk aspect om intrinsieke motivatie tot stand te brengen.”
Wat volgens Nicky de Boer ook goed werkt: “Lees een verhaal voor zonder dat leerlingen meelezen. Voer ze mee en laat ze maar ervaren wat een verhaal kan doen. Of laat leerlingen samen lezen in een leesgroepjes, waarbij je de groepjes indeelt volgens gemeenschappelijke interesses. En laat ze tijdens en na het lezen weer napraten over hun leeservaring.”
Hoe blijf je op de hoogte van de nieuwste boektitels?
De beste leesbevorderaars zijn leerlingen die lezen leuk vinden. Laat deze leerlingen in de klas boeken promoten waarover ze zelf enthousiast zijn. Dat zegt Jinke Obbema, docent Nederlands op het Amsterdams Lyceum.
Naar de boekhandel
Zij blijft op de hoogte door vaak naar verschillende boekhandels te gaan en door veel recensies van nieuwe boeken te lezen in NRC, Volkskrant en De Groene Amsterdammer. “Wij hebben op school ook een bibliothecaris die veel kennis heeft over jeugdliteratuur. Zij gaat vaak met een wisselende groep leerlingen naar de boekhandel, waar de leerlingen zelf boeken mogen uitzoeken. Dat doen ze heel bewust door een stukje in de nieuwe boeken te lezen.”
Aanbevelingen van leerlingen
“Als de nieuwe boeken worden uitgestald in de bibliotheek zetten we daar een kaartje bij met de naam van de leerling die het boek heeft uitgekozen.” De docenten zijn ook weer benieuwd naar de keuzes van de leerlingen en lezen zelf mee.
Meer weten?
- Onderzoekers Nicole Swart en Roel van Steensel geven 7 tips om je klas aan het lezen te krijgen.
- Op een vast moment een kwartier of half uur stil lezen wordt steeds vaker ingezet. Het is een goede manier om de leesvaardigheid te verbeteren én zorgt ook voor meer rust en ontspanning in de klas.
- Op Springlezend schrijft Joke Brasser, docent Nederlands, waarom zij juist wél klassikaal leest in de onderbouw.
- Kijk voor een positieve leescultuur op school eens naar de leescirkel van Chambers. Daarbij gaat het om inspireren, helpen kiezen, lezen, verdiepen en vervolgens weer inspireren.
- Voor onderbouwleerlingen in het vo zijn op Lezenslessen wekelijks nieuwe boekentips vinden.
- In Club Lees, de online boekenclub van VPRO, lezen jonge clubleden van alles: van poëzie tot science fiction.
- Boeken thematisch ordenen? Jinke Obbema gebruikt hiervoor de (betaalde) website Leesadviezen.nl en de databank Literom van NBD Biblion.
