Verrijk je les met kennis van leerlingen

Leerlingen hebben vaak kennis en vaardigheden die je als leraar niet altijd ziet, omdat je zelf een andere culturele of sociale achtergrond hebt. Dat is zonde. Want het actief op zoek gaan naar deze zogenoemde buitenschoolse kennisbronnen, en het inzetten van die kennis, kan leiden tot betere groepsvorming en grotere betrokkenheid van leerlingen. 

Wat zou er gebeuren als je een leerling met achterstand in de Nederlandse taal die thuis vloeiend drie talen spreekt, een les Spaans laat geven aan zijn klasgenoten? Hoe beïnvloedt dat zijn zelfvertrouwen, en de manier waarop klasgenoten hem zien? 

Monique Volman startte in 2016 in de Werkplaats Onderwijsonderzoek Amsterdam een serie onderzoeken naar het inzetten van dit soort kennis van leerlingen in de les. Het uitgangspunt daarbij was de theorie over Funds of knowledge, die laat zien hoe je op school gebruik kunt maken van de verborgen kennisbronnen van leerlingen, om zo de verschillende leefwerelden van een leerling dichter bij elkaar te brengen. 

“Er is een groep leerlingen die als kansarm worden bestempeld. Ik vind het inspirerend dat deze theorie een positief perspectief heeft op kinderen die in kwetsbare situaties zitten. Alle kinderen hebben vanuit hun cultuur en gezin kennis, maar die is soms lastig te herkennen als je als leraar zelf een heel andere achtergrond hebt”, zegt Volman. 

In samenwerking met basisscholen in Amsterdam deed ze verschillende onderzoeken naar hoe je in de context van een Nederlandse grootstedelijke omgeving op zoek kunt gaan naar buitenschoolse kennisbronnen van leerlingen en hoe je die kunt inzetten.

Beter zicht op leefwereld

De kennis van leerlingen betrekken bij de les, is voor veel leraren niet nieuw. Tijdens (kring)gesprekken krijg je immers vaak van alles te horen over wat een leerling thuis of in het weekend doet. Maar doorvragen en een zintuig ontwikkelen voor dit soort informatie is echt iets anders, zegt Mirka den Rooijen, leerkracht van groep 6 op De Blauwe Lijn, een school met een grote diversiteit aan leerlingen. “Zelf heb ik bijvoorbeeld mijn kennismakingsgesprekken met ouders aangepast. Ik vraag nu meer naar de hobby’s van een kind, en ook naar die van de ouders. Als een ouder vertelt dat hij niet werkt, vraag ik door over wat hij allemaal wél doet. Zo krijg ik beter zicht op de leefwereld van een kind.”

Herkenning dankzij weekendvlogs

Ook tijdens de lessen komt het leven van leerlingen buiten school steeds terug, vertelt Den Rooijen. “Ik laat op maandagochtend telkens twee leerlingen een weekendvlog presenteren. Daarin laten ze zien wat ze hebben gedaan en waar ze zijn geweest. Leerlingen vinden het heel leuk om de vlogs te maken en om die van elkaar te zien, en de vlogs geven mij veel informatie. Ik zie dat het goed is voor de groepsvorming, doordat leerlingen plekken herkennen waar ze zelf ook komen. Voor leerlingen die normaal gesproken iets stiller zijn, is het een mooi moment om hun verhaal te vertellen.” 

Computerexpert van de klas

Waar mogelijk verwerkt Den Rooijen buitenschoolse kennisbronnen in de zaakvakken. “Leerlingen leveren voor woordenschat bijvoorbeeld iedere week een foto aan van hun associatie met een bepaald woord. Bij het woord ‘onderhouden’ ontving ik veel foto’s van moestuintjes. Maar van één leerling kreeg ik een foto van een computer. Toen ik daarover in gesprek ging, bleek dat hij computers uit elkaar haalde om te repareren. Dat wist ik niet van hem. Sindsdien mogen klasgenoten met een computerprobleem naar hem komen. Daardoor is deze jongen echt op een positieve manier gegroeid in de groep.”

Toepassing op elk niveau

De grootste uitdaging voor Den Rooijen is niet zozeer het ontdekken van verborgen kennis, maar het actief inzetten daarvan.  Onderzoeker Monique Volman ziet datzelfde bij andere scholen. “Hoe meer een school leunt op methoden, hoe moeilijker buitenschoolse kennis toe te passen is. Toch zien we dat die waardevol is voor iedere leerkracht. En je kunt buitenschoolse kennis op heel diverse manieren inzetten. Een leerling die veel weet van de Tweede Wereldoorlog, kan  jouw les hierover aanvullen, en een leerling met sportieve kwaliteiten kan klasgenoten coachen. Je kunt ook nog verder gaan. Een van de deelnemende scholen aan het onderzoek maakte een eindmusical gebaseerd op alle culturen van de groep 8-leerlingen.”

Significant meer betrokken

Om voordeel te halen uit het werken met buitenschoolse kennisbronnen, is af en toe durven loslaten een must, zegt Volman. “Als je van een leerling iets hoort wat waardevol is, moet je je les even laten voor wat hij is, zodat je daarop in kunt gaan.” Dat kan je veel opleveren, ziet ook Den Rooijen in haar klas. “Dat leerlingen echt gezien worden, zorgt voor meer zelfvertrouwen en een positieve groepsvorming. Het maakt ook de relatie tussen mij en een leerling beter.” 

Uit observaties blijkt dat leerlingen significant meer betrokken zijn bij de les als een leraar uitgaat van hun competenties in plaats van hun tekorten, vertelt Volman. “Zo gaf een van de leraren aan dat  leerlingen die dachten dat ze nergens goed in waren, hun leermotivatie opnieuw hebben gevonden. Dat is een belangrijk doel van het inzetten van buitenschoolse kennisbronnen van leerlingen: de betrokkenheid vergroten zodat ze meer tot leren komen.”

Meer weten?

• Het praktijkboek Gebruikmaken van buitenschoolse kennisbronnen van leerlingen helpt je om hier in de klas mee aan de slag te gaan.
• De Fundskaarten van de Werkplaats Onderwijsonderzoek Amsterdam bevatten voorbeelden en inspiratie voor activiteiten en werkvormen die zicht geven op buitenschoolse kennisbronnen van leerlingen.
• De Gouden Weken zijn een goed moment om extra aandacht te besteden aan buitenschoolse kennisbronnen van leerlingen.