praktijk

po vo mbo so

Meer werkgeluk? Ken je executieve functies!

De redactie 17 september 2024

Hoe ziet een perfecte werkdag er voor jou uit? Waarschijnlijk is het een dag met weinig afleiding en veel focus. Anton Horeweg weet alles van executieve functies – de processen die het mogelijk maken om je te concentreren op wat belangrijk is – en legt uit wat je als leraar kunt doen om je focus te vergroten. Ook onze eigen leraarambassadeurs geven tips uit de praktijk.

Doelgericht en efficiënt werken zorgt voor meer rust tijdens je werkdag. Leraar en gedragsspecialist Anton Horeweg schreef het boek Executieve functies ontwikkelen in de klas. Hij legt daarin uit hoe de processen in het brein helpen bij het volbrengen van taken en opdrachten. Hij ziet dat er in het onderwijs veel aandacht is voor het bijbrengen van executieve functies aan leerlingen en studenten, maar hoe zit dat bij leraren zelf?

Horeweg: “Op de pabo schrijf je veel reflecties op wat effectief is in de onderwijspraktijk, maar zodra leraren gaan lesgeven op een school gebeurt dat niet meer. Zaken worden vaak gedaan omdat de school dat zo wil of omdat het team het altijd al zo doet.” 

Zijn advies: overleg met collega’s en probeer overeenstemming te krijgen over de manieren van werken die voor iedereen prettig zijn. “Dat levert uiteindelijk voor iedereen meer werkplezier op.”  

Gedrag eerder herkennen

Ga als leraar na wat je eigen tekortkomingen of verbeterpunten zijn als het gaat om executieve vaardigheden, raadt Horeweg aan. Zo is metacognitie een belangrijke executieve functie voor leraren, vindt Horeweg. “Waarom doe ik mijn werk op deze manier en wat had beter gekund?”

Je eigen executieve uitdagingen kennen, draagt  ook bij aan het beter observeren van gedrag van je leerlingen. “Stel: je bent zelf een goede planner en begint altijd gelijk aan je werkzaamheden. Je kunt je misschien niet goed voorstellen dat een leerling – zeker als hij al iets ouder is – niet in beweging komt. Je zou hem het liefst ‘een schop onder zijn billen’ geven. Door je eigen executieve uitdagingen te kennen, krijg je meer begrip voor leerlingen die bepaald gedrag vertonen. Het helpt je leerlingen beter te begeleiden.”

Maak er samen werk van 

Kun je je taken niet meer bolwerken of raak je steeds vaker geïrriteerd? Dat zijn indicaties dat de werkdruk te hoog kan zijn, zegt Horeweg. “Je neemt je werk dan letterlijk en figuurlijk mee naar huis en ontspant niet meer. Dat veroorzaakt stress. In dit soort gevallen kan het helpen om zelf te werken aan je executieve functies. Het zou heel goed zijn als er op scholen in teamverband meer aandacht zou zijn voor dit onderwerp.” 

Tips voor werkplezier

De leraarambassadeurs van Leraar 24 vertellen wat hun werk leuk maakt én hoe ze het leuk houden.

Kies wat bij je past

Pieter Uittenbogaard, docent economie op het Sint-Maartenscollege in Voorburg, zorgt dat hij altijd een verhaal te vertellen heeft. “Over mezelf, of iets waarover ik gepassioneerd ben. Dat geeft energie en leerlingen haken in op dat enthousiasme. Om grip te krijgen op mijn werkdruk zeg ik soms nee. Er kan veel op je afkomen als je overal op ingaat. Wees selectief en kies wat bij je past.” 

Doe belangrijke zaken eerst

Thea Bootsma-Lankman, docent, docentencoach en zorgcoördinator op het ROC van Flevoland gelooft dat een goede relatie met collega’s de basis is voor een inspirerende en productieve werkomgeving. “Wederzijds respect en een goede samenwerking leiden tot meer werkplezier. Daarom bespreek ik regelmatig met collega’s wat ik belangrijk vind of nodig heb in onze samenwerking. Ook het maken van een to-dolijst helpt om mijn werk af te krijgen. De belangrijke zaken handel ik eerst af. Taken waar ik concentratie voor nodig heb, doe ik vaak thuis.” 

Denk na over je successen

Kirsten Cuppen, docent loopbaanbegeleiding en Nederlands op het ROC Tilburg, snapt dat werken in het onderwijs soms hectisch is. “Ik kom op vrijdag ook weleens balend thuis. Het mag soms best even rot zijn, maar het is ook goed om zaken te relativeren. Ik probeer op die momenten te bedenken wat de successen zijn van de afgelopen week. Dat zijn er altijd meer dan de negatieve momenten.” 

Blijf zelf leren

Ralph Voesenek, docent biologie en NaSK op het Beatrix College Tilburg, zoekt uitdaging in zijn vak door zelf te blijven leren. “Ik raad docenten aan om verder te kijken dan de basis van hun vak. Het is belangrijk om de balans tussen werk en privé goed te houden en realistisch te zijn over wat je kunt. Maar als alles altijd hetzelfde blijft, kun je minder uitdaging ervaren. Als ik een cursus volg, neemt een collega mijn lessen over. Dat levert wat meer werkdruk op, maar het geeft me energie om nieuwe ideeën toe te passen in de praktijk.” 

Doe wat jij belangrijk vindt

Rianne Broekaart, leraar en onderwijskundig teamleider bij Mondiaen Tangent basisscholen, vindt het belangrijk dat je als leraar ziet hoe belangrijk je bent. “Je bent niet alleen iemand die lesgeeft, maar je bereidt leerlingen voor op de toekomst en kunt echt het verschil maken. Ik wil leerlingen inspireren en motiveren en het maakt me gelukkig als dat lukt. Als teamleider geef ik leerkrachten mee dat ze moeten doen wat ze belangrijk vinden en dat ze kijken naar wat bij ze past. Blijf werken vanuit je eigen passie en visie!” 

Meer weten? 

• Door te focussen op je sterke functies ervaar je meer werkplezier. Ontdek waar je energie van krijgt met deze aanpak.  
• Om te ontdekken welke executieve functies je kunt verbeteren, verwijst Horeweg naar de standaardlijsten die beschikbaar zijn. Zoals die in het boek Executieve functies bij kinderen en adolescenten van Peg Dawson en Richard Guare. 
• Hoe kun je als leraar zelf je werkdruk verlagen? 12 tips. 
• Juf Maike deelt in haar boeken De relaxte leraar en De gelukkige leraar wat haar helpt om met meer rust en energie voor de klas te staan. 
• Op de website van SLO staat een uitgebreide themapagina over executieve vaardigheden, met achtergrondinformatie, leermaterialen, tips en een link naar een video van een leraar die met zijn klas aan executieve vaardigheden werkt.