Bereid je leerling voor op het staatsexamen met deze tips
De meeste vso-leerlingen sluiten hun middelbareschooltijd af met een staatsexamen. Ook voor sommige middelbare scholieren is deze examenvorm een uitkomst. Wat houdt het staatsexamen in? En hoe bereid je leerlingen hierop voor? Examinator en economiedocent Pieter Uittenbogaard en vso-docent Pim van Tol delen hun ervaringen en tips.
Het grote verschil tussen het staatsexamen en een eindexamen op middelbare scholen is dat er bij het staatsexamen geen schoolexamen is. Dat heeft voor- en nadelen, ziet docent maatschappijleer en filosofie Pim van Tol bij zijn vso-leerlingen. “Ik heb een heel jaar de tijd om mijn leerlingen voor te bereiden op de twee examenmomenten: eerst het centrale examen in mei en daarna het mondelinge college-examen in juli. Leerlingen die door omstandigheden minder op school zijn, hoeven zo door het jaar heen geen schoolexamens te missen en krijgen alsnog de kans om examen te doen. Ook kunnen ze hun examens over meerdere jaren verdelen. Een nadeel is dat leerlingen niet door het jaar heen punten kunnen halen die meetellen voor het eindexamen. Dit betekent dat alle druk op die twee examenmomenten ligt.”
Mondelinge vaardigheden oefenen
Behalve op inhoud, richt Van Tol zich in het examenjaar ook op de vorm van het staatsexamen. Want juist voor leerlingen met extra uitdagingen – zoals faalangst of autisme – kan een mondeling examen erg spannend zijn. “Tot aan het centrale examen oefenen we vooral met de leerstof. Daarna, wanneer de meeste reguliere eindexamenleerlingen al vakantie hebben, trainen we nog anderhalve maand specifiek voor het mondeling examen. We oefenen veel met mondelinge vaardigheden, bijvoorbeeld door te discussiëren en elkaar uitleg te geven.”
Als je leerlingen voorbereidt op een staatsexamen, is het belangrijk om het curriculum aan te laten sluiten op de mondelinge exameneisen. “Ieder jaar bekijk ik de eisen en pas daar mijn lessen op aan. Met als resultaat dat ik soms kriskras door het lesboek ga.”
Het staatsexamen
Jaarlijks doen zo’n 8000 kandidaten staatsexamen voor een of meerdere vakken op vmbo-, havo-, of vwo-niveau. Het staatsexamen is een eindexamen dat niet door de school georganiseerd wordt, maar door de overheid. Omdat cijfers tien jaar geldig blijven, kunnen leerlingen hun examen over meerdere jaren spreiden. Dat is bijvoorbeeld een uitkomst voor middelbare scholieren die door omstandigheden een deel van hun examenjaar gemist hebben. Of voor nieuwkomers met Nederlands als tweede taal.
Voor leerlingen in het vso is het staatsexamen de enige manier om examen te doen. Het staatexamen biedt ook ruimte voor maatwerk. Leerlingen die uitblinken in bepaalde vakken kunnen daarin eindexamen doen op een hoger niveau. Een leerling die eindexamen Engels doet op havo-niveau en de rest van zijn examens op vmbo-niveau, krijgt een vmbo-diploma en een extra certificaat voor Engels.
Het staatsexamen bestaat uit twee onderdelen:
- Het centrale examen (CE) – een schriftelijk examen dat net als op reguliere scholen in mei en juni wordt afgenomen.
- Het college-examen – een mondeling examen dat in juli wordt afgenomen en dat soms ook een praktisch of schriftelijk deel kent.
Leerlingen geruststellen
Het mondelinge college-examen voor vso-leerlingen wordt afgenomen op hun eigen school, door externe examinatoren. Een van hen is Pieter Uittenbogaard, die zich – na het afronden van zijn eigen schooljaar – nog een aantal weken inzet voor het staatsexamen. “Bij ieder mondeling examen zijn twee examinatoren aanwezig. Een stelt de vragen en de ander schrijft het verslag, op basis waarvan we na afloop samen het cijfer bepalen.”
Uittenbogaard houdt er tijdens de mondelinge examens altijd rekening mee dat een examenkandidaat gespannen is en de examinatoren niet kent. “Het is belangrijk een leerling op zijn gemak te stellen. Ook tijdens het examen ben ik me ervan bewust dat ik een onbekende ben. Mijn vragen zijn natuurlijk inhoudelijk, maar ik probeer ook rekening te houden met de menselijke kant. Ik wil dat kandidaten zo fijn mogelijk het examen doorkomen.”
Kijk mee tijdens het college-examen
Wil je als docent je leerlingen zo goed mogelijk kunnen voorbereiden? Ga dan een keer mee met een leerling die examen doet. Uittenbogaard: “Sinds een paar jaar mogen leerlingen – onder bepaalde voorwaarden – toehoorders meenemen. Als je dat als docent doet, krijg je een beter beeld hoe een mondeling examen werkt. Dan kun je bijvoorbeeld zien dat ik soms iets teken op een papier en aan de leerling vraag: ‘Kun je dit uitleggen?'”
Docent Pim van Tol vindt het belangrijk zijn leerlingen ook mee te geven zich zo goed mogelijk te presenteren. “Er is altijd een subjectieve kant aan het mondelinge examen. Een examinator beoordeelt niet alleen wat de leerling zegt, maar ook hoe hij of zij dat doet. Daarom besteed ik veel aandacht aan presentatie en adviseer mijn leerlingen: kleed je netjes, geef een hand, zit rechtop. Dat kan net het verschil maken.”
Bijdragen als examinator
Voor examinator Uittenbogaard is het staatsexamen een mooie manier om het schooljaar af te sluiten. “Ik ben al zeventien jaar examinator en de staatsexamenweken zijn voor mij een bijzonder deel van de zomer. Het geeft me de kans jongvolwassenen verder te helpen in hun leven, op een andere manier dan ik de rest van het jaar doe. Bovendien kom ik in het hele land, ik heb zelfs examens afgenomen op Bonaire. Daardoor ken ik veel economiecollega’s, van wie ik ook weer veel leer.”
Meer weten?
- Alle informatie over staatsexamens is te vinden bij DUO, de dienst die verantwoordelijk is voor staatsexamens.
- Deze video laat zien hoe een mondeling examen voor vso-leerlingen verloopt.
- Enthousiast geworden? Docenten die lesgeven aan een examenklas kunnen examinator worden bij de staatsexamens.
- Praktische informatie voor kandidaten die staatsexamen gaan doen.
- Het platform Leren voor het examen helpt leerlingen bij de voorbereiding op hun examen.
