De kracht van thuistaal in de klas
Steeds meer leerlingen in Nederland hebben een meertalige achtergrond. In het primair onderwijs geldt dit voor bijna een op de drie leerlingen. Als zij hun thuistaal mogen gebruiken in de klas, heeft dat een positief effect op hun taalontwikkeling. Hoe pak je dit aan als leraar? Twee experts geven praktische tips.
Lang werd gedacht dat het voor de taalontwikkeling van meertalige kinderen het beste was om op school alleen Nederlands te spreken. Een misvatting, blijkt uit meerdere onderzoeken over meertaligheid. “Bovendien is het in strijd met het Kinderrechtenverdrag”, zegt expert meertaligheid Frederike Groothoff. “Als meertalige leerlingen hun thuistaal wel mogen inzetten in de klas, vergroot dat hun motivatie en zelfvertrouwen en versterkt het hun leerprestaties. Daarnaast vormt een sterke beheersing van de moedertaal het fundament voor het makkelijker leren van een tweede taal, zoals het Nederlands.”
Wat betekent het voor leerlingen als ze hun thuistaal niet mogen inzetten op school? Dat onderzocht Hanna Kuijs, leerkracht en onderwijsadviseur NT2 en meertaligheid, in haar afstudeeronderzoek voor de pabo. “Wat leerlingen me vertelden, was confronterend. Zo sprak ik leerlingen die het frustrerend vonden dat ze in het Nederlands niet konden laten zien hoe slim ze eigenlijk zijn. Of leerlingen die zich schaamden als hun ouders ze op school aanspraken in hun thuistaal. Ze hadden het gevoel dat hun thuistaal er niet mocht zijn, en dat ze daarmee ook een stukje van zichzelf moesten verbergen.”
7 tips om thuistalen te waarderen en te benutten
Hoe zorg je er als leraar voor dat leerlingen trots kunnen zijn op hun thuistaal en die in de klas optimaal kunnen benutten? Dit zijn de tips van Frederike Groothoff en Hanna Kuijs.
1. Toon interesse in de thuistaal
De eerste stap is interesse tonen. Dat kan heel simpel door een gesprek over de taal of talen die leerlingen thuis spreken. Kuijs: “Vraag bijvoorbeeld: ‘Hoe zeg je goedemorgen in jouw taal?’. Of vraag hoe je welkom schrijft in de thuistaal en plak het woord ‘welkom’ in al die talen op de deur van je klaslokaal.”
Groothoff zegt dat veel leraren wel vragen naar hobby’s of sportwedstrijden, maar niet naar wat leerlingen in hun thuistaal doen. “Een leerling die het Nederlands nog niet goed beheerst, leest in zijn eigen taal misschien wel Harry Potter-boeken. Als je dat niet weet, kun je zijn kennisniveau onderschatten.”
2. Laat leerlingen hun thuistaal functioneel inzetten
Wanneer leerlingen begrippen en informatie in hun thuistaal begrijpen, kunnen ze die kennis inzetten om een andere taal makkelijker te leren. De Canadese professor Jim Cummins bedacht een ijsbergmodel waarmee hij illustreert hoe dat werkt. Het bovenste deel van de ijsberg staat voor de talen die iemand spreekt. Het onderste deel, dat onder water staat, staat voor alle kennis en vaardigheden waarover iemand beschikt. Bij meertalige leerlingen vormt dit het fundament waarop ze een nieuwe taal bouwen.
Kuijs maakt in haar lessen gebruik van dit gegeven. “Stel, ik geef een les over planten. Dan vraag ik leerlingen die in het Nederlands nog niet zo taalvaardig zijn hoe een bepaalde plant in hun thuistaal heet. Daarna laat ik de leerlingen in hun thuistaal overleggen of opschrijven wat ze over die plant weten. Vervolgens vraag ik om een terugkoppeling in het Nederlands. De leerling met de meeste taalvaardigheid en spreekdurf kan verwoorden wat in het groepje besproken is. De andere leerlingen horen zo in het Nederlands terug wat ze zojuist in hun thuistaal besproken hebben.”
Groothoff ziet soms leerlingen die aan bepaalde lessen niet meedoen, omdat ze niet over een grote Nederlandse woordenschat beschikken. Een gemiste kans, vindt ze. “Vraag die leerling of hij een video in zijn eigen taal kan vinden over het onderwerp dat je behandelt. Zo leert hij de juiste begrippen eerst in de taal die hij machtig is, wat het makkelijker maakt dezelfde begrippen vervolgens in het Nederlands te leren.”
3. Vertrouw leerlingen
Kuijs merkt dat collega’s soms bang zijn de controle uit handen te geven als ze de thuistaal toestaan in de klas. “Ze vinden het lastig dat ze niet weten waar de leerlingen het onderling over hebben. Mijn ervaring is dat als je leerlingen het vertrouwen geeft om in hun thuistaal in gesprek te gaan over een opdracht, ze dat ook doen.”
Kuijs adviseert om met leerlingen af te spreken wanneer ze hun thuistaal wel en niet mogen inzetten. Ze vindt het belangrijk dat niemand zich buitengesloten voelt, daarom hanteert ze de klassenregel: als er een andere leerling bijkomt, spreek je de taal die iedereen begrijpt.”
4. Betrek ouders bij je aanpak
Ouders zijn van onschatbare waarde als het om taalontwikkeling gaat. Om een goed taalfundament te bouwen is veel interactie in de moedertaal essentieel, zegt Groothoff. “Sommige ouders spreken geforceerd, gebrekkig Nederlands met hun kinderen. Terwijl het veel beter is als ze hun kinderen in hun eigen taal een rijke woordenschat bijbrengen.”
Wanneer Kuijs een prentenboek in de klas behandelt, deelt ze de titel vaak van tevoren met anderstalige ouders. “Op Prentenboeken in alle talen kunnen ze veel verhalen in hun eigen taal luisteren. Zo betrek je ouders bij wat er in de klas gebeurt en kennen leerlingen het verhaal alvast, waardoor ze het beter begrijpen als ik het tijdens de les in het Nederlands voorlees.”
5. Houd bij toetsen rekening met meertaligheid
Wees je er bewust van dat een leerling die de Nederlandse taal nog niet machtig is, een achterstand heeft bij toetsen. De eerste jaren dat een nieuwkomer in Nederland naar school gaat, hoeven volgens de Inspectie van het Onderwijs zijn toetsresultaten nog niet mee te tellen, zegt Groothoff. “Je kunt leerlingen die eerste jaren ook ondersteuning bieden bij toetsen. Vertaal de toets met een online vertaalmachine, laat de toets voorlezen in de thuistaal of sta het gebruik van een woordenboek toe. Let op dat je dit vastlegt en meldt bij de warme overdracht naar een andere klas, anders kan er een vertekend beeld ontstaan bij andere leraren.”
6. Maak leerlingen expert
Een tweede taal spreken is een talent. Laat dat merken in de klas en vraag leerlingen regelmatig hoe je iets zegt of hoe iets werkt in hun thuistaal, zegt Groothoff. “Neem het vak Nederlands. Heb je het over de stam+t, vraag dan hoe je werkwoorden vervoegt in de thuistaal van de leerling.”
Kuijs ziet dat het voor klasgenoten vaak iets magisch heeft als een leerling een andere taal spreekt of schrijft. “Misschien kan een leerling laten zien dat je in het Arabisch van rechts naar links schrijft. Daar leren alle leerlingen van en het maakt ze ontvankelijk voor andere talen.”
7. Geef leerlingen eigenaarschap
“Als leraar zijn we soms geneigd om voor leerlingen te bepalen wat ze kunnen en willen, maar wanneer je nieuwsgierig bent en ze het vertrouwen en de vrijheid geeft, kunnen ze je enorm verrassen”, vertelt Kuijs.
Om de identiteit van leerlingen een plek te geven in het onderwijs, ontwikkelde ze de lessen Mijn taal, mijn verhaal. Daarbij vertellen nieuwkomersleerlingen in tekst of in beeld over hun leven in hun thuisland, hun reis naar Nederland en hun leven in Nederland. Een Thaise leerling die daarmee aan de slag ging, vroeg de eerste les aan Kuijs of zij de teksten onder zijn tekening wilde schrijven. De volgende les was hij zo gemotiveerd dat hij het verhaal zelf fonetisch in het Nederlands schreef. Kuijs: “Dit voorbeeld laat zien hoe motiverend het kan werken als je een leerling eigenaarschap geeft.”
Meer weten?
- SLO ontwikkelde in samenwerking met leerkrachten en nieuwkomersconsulenten lesactiviteiten voor meertalige leerlingen in het primair onderwijs. Op pagina 43 vind je de les Mijn taal, mijn verhaal waarover Hanna Kuijs in dit artikel vertelt.
- De website van Lowan bevat veel informatie over (taal)ondersteuning van nieuwkomers. Ook vind je hier zes posters over meertaligheid in de praktijk die Frederike Groothoff maakte.
- De aflevering Tweetaligheid van Het Klokhuis legt heel duidelijk uit hoe het meertalige brein werkt.
- In het verdiepende artikel Een thuis vol taal van de Universiteit Utrecht vind je veel verwijzingen naar onderzoeken over het functioneel inzetten van thuistalen.
- Luister de podcast Kletsheads, over meertalige kinderen, speciaal voor ouders, leraren en logopedisten.
- Met de Verteltas betrek je meertalige ouders bij de taalontwikkeling in de klas.
- In Suriname ontstond het initiatief voor de taalvriendelijke school van de Rutu Foundation. Dit zijn scholen waar alle talen en culturen van leerlingen worden gewaardeerd en benut om zo hun leren en welzijn te ondersteunen. Ook steeds meer Nederlandse scholen sluiten zich aan bij dit initiatief.
