Formatief toetsen effectief toepassen? Zet kleine stappen
Van formatief toetsen wordt veel verwacht in het onderwijs. De uitdaging? Het is soms lastig om het goed toe te passen. Maar volgens experts Judith Gulikers en Liesbeth Baartman ligt het geheim in het zetten van kleine, haalbare stappen. Ze adviseren om simpel te starten, het succes te zien en vervolgens het formatief toetsen verder te ontwikkelen.
Formatieve toetsen zijn echt een verandering in het onderwijs. In tegenstelling tot standaardtoetsen, die slechts meten of de stof is begrepen, onthullen formatieve toetsen hoe een leerling leert, wat zijn potentieel is en hoe dit het beste kan worden aangesproken. Deze toetsen benadrukken de unieke vaardigheden van elke leerling. Zo blijkt dat je met een formatieve toets beter kunt vaststellen of er bij een leerling sprake is van een taalachterstand of van een taalstoornis.
Bovendien blijken leerlingen met bijvoorbeeld een migratieachtergrond soms moeite te hebben met traditionele toetsen – niet omdat ze het materiaal niet begrijpen, maar omdat de toets zelf verwarrend kan zijn. Dit kan leiden tot misinterpretaties van hun capaciteiten.
Dankzij de inzichten die formatieve toetsen opleveren, kun je als leraar de behoeften van je leerlingen beter begrijpen. Zo kun je nauwkeuriger bepalen welke leerlingen extra ondersteuning nodig hebben en welke niet.
Soorten formatieve toetsen
Dynamische toetsen en diagnostische toetsen zijn twee voorbeelden van formatieve toetsen. Bij dynamische toetsen wordt tijdens de toetsafname feedback gegeven, zodat je als leraar ziet wat leerlingen in het vervolg maximaal kunnen bereiken, en hoeveel en welke instructie daarvoor nodig is. Diagnostische toetsen kijken niet vooruit, maar laten zien waar de leerling in de fout gaat en wat zijn sterke en zwakke punten zijn, zodat je daar rekening mee kunt houden.
De vijf fasen van formatief toetsen
Een formatieve toetscyclus bestaat uit vijf fasen, namelijk:
- Verwachtingen verhelderen
- Leerlingreactie(s) ontlokken
- Leerlingreactie(s) analyseren en interpreteren
- Communiceren over resultaten met leerlingen
- Vervolgacties ondernemen voor onderwijs en leren
Een leraar zou moeten denken en werken vanuit deze cyclus, en niet per fase. “Begin je met stap 1, dan moet je deze altijd relateren aan de andere stappen”, vertelt onderzoeker Judith Gulikers, die samen met Liesbeth Baartman onderzoek deed naar het inzetten van formatief toetsen in de praktijk.
Feedback is de kern van formatief toetsen
Alle vijf fases in gelijke mate inzetten is lastig, blijkt uit hun onderzoek. Zo analyseren en interpreteren leraren niet doelbewust. Gulikers: “Leraren doen heel veel, maar voornamelijk vanuit gevoel, niet gericht.” Ook communiceren leraren weinig met leerlingen over de resultaten, terwijl het geven van feedback behoort tot de kern van formatief toetsen.
Waarop letten bij formatief toetsen?
Om formatief toetsen goed te kunnen toepassen, heb je als leraar vakinhoudelijke kennis nodig en inzicht in zogenoemde learning progressions: hoe ontwikkelt de kennis van de leerling zich en welke misconcepties zijn er? Ook is het belangrijk dat je weet hoe je reacties van leerlingen kunt ontlokken, bijvoorbeeld door bepaalde vragen te stellen en daar je les op aan te passen.
Wil je je als leraar verdiepen in formatief toetsen? Let dan op de volgende punten:
- Kijk naar het grote plaatje en zorg dat alle stappen van het formatief toetsen mooi op elkaar aansluiten.
- Kies bewust, bedenk goed waarom je formatief toetst en zet dit om in praktische situaties voor de leerlingen.
- Werk met learning progressions als voorwaarde tijdens het hele traject.
- Ontwikkel vakdidactische vaardigheden om de laatste stap van de cyclus vorm te geven. Leer hoe je het beste kunt reageren op wat je ziet in de toetsresultaten. Dit gaat om acties die volgen na een grondige blik op wat de leerling al kan. Zorg dat je hierin blijft groeien!
- Zoek naar manieren om echt contact te maken met je leerling. Het doel? Zorgen dat de leerling écht betrokken is bij elke stap van het proces.
Meer weten?
- De onderzoekers hebben onder andere vijf posters ontwikkeld die praktische handvatten bieden voor professionalisering op het gebied van formatief toetsen.
- Op het Dulon College in Ede sluiten studenten het vak verpleegtechnische handelingen af met het spel ‘escape the classroom’. Door deze manier van formatieve toetsing worden studenten zich bewust van hun kennis en zien ze waar ze kennis missen.
- Lees meer over Effectief en efficiënt formatief beoordelen bij de Kennisrotonde.
- Wil je meer weten over formatief toetsen? Kijk dan eens op de website van het Platform Leren van Toetsen. Daar staat ook een toolkit, met kennisclips, publicaties en werkvormen.
