Leraren kunnen leerlingen helpen bij het ontwikkelen van hun identiteit

Leraren en scholen kunnen jongeren ondersteunen in hun identiteitsontwikkeling. Zo kunnen ze leerlingen laten kennismaken met nieuwe identiteiten, nieuwe rolmodellen aanreiken en hen laten reflecteren op hun eigen gedachten en gevoelens.

Niet alleen werken leerlingen op school aan hun cognitieve ontwikkeling. Het onderwijs speelt ook een duidelijke rol in hun identiteitsontwikkeling en kan die ontwikkeling beïnvloeden. Zowel bewust als onbewust. Selectie heeft bijvoorbeeld zo’n onbewuste invloed. Denk aan indelingen in schooltypen in het voortgezet onderwijs, of differentiatie in de klas. Ook verwachtingen van de leraar kunnen een rol spelen (‘meisjes zijn minder geïnteresseerd in wiskunde’). “Leraren doen dit niet bewust”, zegt onderzoeker Monique Verhoeven van de Universiteit van Amsterdam. “Het zou goed zijn als ze zich wel realiseren welke verborgen boodschappen ze afgeven.”

In de pedagogisch-didactische aanpak van leraren schuilt ook een vorm van onbewuste invloed op de identiteitsontwikkeling van leerlingen: ze laten daarin zien wat ze een goede leerling vinden. Bijvoorbeeld: ‘een goede leerling is iemand die stil zijn werk maakt.’ Daarnaast worden leerlingen beïnvloed door hun klasgenoten. Maar leraren kunnen de identiteitsontwikkeling van leerlingen natuurlijk ook bewust beïnvloeden en hen erin begeleiden.

Leerervaringen

Om uit te vinden welke vormen van beïnvloeding er zijn en hoe scholen en leraren jongeren in hun identiteitsontwikkeling kunnen ondersteunen, bestudeerden onderzoekers van de afdeling Onderwijskunde aan de Universiteit van Amsterdam 124 onderzoeken.

Hoewel de gevonden studies kleinschalig waren en er dus geen harde conclusies kunnen worden getrokken, wijzen de bevindingen wel een bepaalde richting op, zegt onderzoeker Monique Verhoeven.

Leraren kunnen de identiteitsontwikkeling van jongeren bewust ondersteunen door hun verschillende verkennende ofwel exploratieve leerervaringen te bieden. Er zijn drie vormen van leerervaringen: exploratie in de breedte, exploratie in de diepte en reflectieve exploratie.

Rolmodellen

Bij exploratie in de breedte brengen scholen of leraren leerlingen in aanraking met nieuwe identificatiemogelijkheden. Zo kunnen ze jongeren stimuleren om nieuwe interesses en talenten te ontwikkelen. Door hen zelf actief te laten zijn en zich bijvoorbeeld in te laten leven in de rol van een wetenschapper of journalist. “Of hen te laten kennismaken met activiteiten en situaties buiten school waardoor hun ervaring met bijvoorbeeld een beroep authentieker wordt”, suggereert Verhoeven.

Exploratie in de diepte wil zeggen dat leerlingen een bepaalde identiteit, zoals ‘ik ben een echte bèta of alfa-persoon’, nader gaan bestuderen. School kan hen daarbij helpen door bijvoorbeeld rolmodellen uit te nodigen. “Dan leren leerlingen wat voor opties er zijn binnen hun interessegebied en waar ze wel of niet door worden gegrepen.”

Tot slot helpt reflectieve exploratie leerlingen hun eigen gedachten en gevoelens beter te begrijpen door er bewuster over na te denken. “Dat ze af en toe even terugblikken. Of zich proberen voor te stellen wat voor persoon ze over twintig jaar zouden willen zijn”, aldus Verhoeven. Reflectieve exploratie is ook dat je leerlingen stimuleert zich af te vragen wat hetgeen ze op school leren met henzelf te maken heeft.

Sfeer in de klas

Er zijn twee basisvoorwaarden om de identiteitsontwikkeling van leerlingen te ondersteunen. Leerlingen moeten de leerstof en leeractiviteiten als betekenisvol ervaren. “Dat kan door hen het nut te laten inzien van wat ze leren. Niet alleen breuken aanleren, maar ook uitleggen waarom dat handig is. En een link leggen met en ruimte bieden voor hun eigen ervaringen en dagelijks leven.”

Daarnaast is de sfeer in de klas van belang, waarin leerlingen de ruimte krijgen om te experimenteren. “Een veilige omgeving dus, waarin je fouten kunt maken en herstellen”, aldus Verhoeven. Een warm en veilig pedagogisch klimaat, waarin leerlingen zich gerespecteerd en geaccepteerd voelen, is een basisvoorwaarde om hun identiteit te kunnen ontwikkelen.

Tips voor het creëren van zo’n pedagogisch klimaat:

• leraren laten zien dat ze leerlingen altijd helpen wanneer ze de stof niet begrijpen
• leraren laten merken dat ze ook niet alles weten, weleens een fout maken en dat dat niet erg is
• leraren stellen zich onbevooroordeeld en ruimdenkend op en stimuleren leerlingen dat ook naar elkaar te zijn
• leraren stimuleren een gemeenschapsgevoel door leerlingen nieuwe dingen te laten uitproberen en door hen in groepjes over persoonlijke dingen te laten praten
• leraren zijn zich bewust van onbedoeld negatieve boodschappen die ze geven

Meer weten?

• Lees het artikel Elke dag een tipje van de sluier, dat de onderzoekers schreven voor Didactief.
• Of lees het hele onderzoeksrapport bij de Universiteit van Amsterdam.