Zo help je leerlingen bij het vormen van hun identiteit

Als leraar en kun je leerlingen ondersteunen in hun identiteitsontwikkeling. Bijvoorbeeld door ze kennis te laten maken met inspirerende rolmodellen, buiten rolbevestigende hokjes te denken en ruimte te bieden voor zelfreflectie. Zo help je leerlingen te ontdekken wie ze zijn en wie ze willen worden.

Het onderwijs speelt een belangrijke rol in de identiteitsontwikkeling van leerlingen en kan die ontwikkeling ook beïnvloeden. Zowel bewust als onbewust. De faculteit Maatschappij- en Gedragswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam deed literatuuronderzoek naar de exploratieve leerervaringen van leerlingen en bestudeerde daarvoor 124 onderzoeken. Hoewel de gevonden studies kleinschalig waren en er dus geen harde conclusies kunnen worden getrokken, wijzen de bevindingen wel een bepaalde richting op, zegt onderzoeker Monique Verhoeven.

Selectie heeft bijvoorbeeld onbewuste invloed op de identiteitsontwikkeling van leerlingen. Denk aan indelingen in schooltypen in het voortgezet onderwijs, of differentiatie in de klas. Ook verwachtingen van de leraar kunnen een rol spelen (‘meisjes zijn minder geïnteresseerd in wiskunde’). “Leraren doen dit niet bewust”, zegt Verhoeven. “Maar het zou goed zijn als je je realiseert welke verborgen boodschappen je kunt afgeven.”

Drie soorten leerervaringen

Als leraar kun je de identiteitsontwikkeling van leerlingen ook bewust beïnvloeden en ze hierin begeleiden. Dat doe je door ze exploratieve leerervaringen te bieden. Er zijn drie vormen van deze leerervaringen: exploratie in de breedte, exploratie in de diepte en reflectieve exploratie.

1. Interesses en talenten ontwikkelen

Bij exploratie in de breedte breng je leerlingen in aanraking met nieuwe identificatiemogelijkheden. Je kunt leerlingen stimuleren om nieuwe interesses en talenten te ontwikkelen. Laat ze zich bijvoorbeeld inleven in de rol van een wetenschapper of journalist. “Of laat ze kennismaken met activiteiten en situaties buiten school, waardoor hun ervaring met bijvoorbeeld een beroep authentieker wordt”, zegt Verhoeven.

2. Rolmodellen uitnodigen

Exploratie in de diepte wil zeggen dat leerlingen een bepaalde identiteit, zoals ‘ik ben een echte bèta of alfa-persoon’, gaan onderzoeken. Je kunt ze daarbij helpen door bijvoorbeeld rolmodellen uit te nodigen. Verhoeven: “Dan leren leerlingen welke mogelijkheden er zijn binnen hun interessegebied en waar ze wel of niet door worden gegrepen.”

3. Nadenken over gedachten en gevoelens

Reflectieve exploratie helpt leerlingen hun eigen gedachten en gevoelens beter te begrijpen door er bewuster over na te denken. “Dat doen ze bijvoorbeeld door terug te blikken. Of zich proberen voor te stellen wat voor persoon ze over twintig jaar willen zijn”, zegt Verhoeven. Reflectieve exploratie betekent ook dat je leerlingen laat nadenken over hoe wat ze op school leren met hun eigen leven te maken heeft.

Verbindingen maken met de praktijk

Er zijn twee basisvoorwaarden om de identiteitsontwikkeling van leerlingen te ondersteunen. Leerlingen moeten hun leerstof en leeractiviteiten als betekenisvol ervaren. “Je kunt ze daarin ondersteunen door ze het nut in te laten inzien van wat ze leren. Niet alleen breuken aanleren, maar ook uitleggen wat ze daar in hun dagelijks leven aan hebben.”

Ook de sfeer in de klas is belangrijk bij identiteitsontwikkeling. Leerlingen moeten de ruimte voelen en krijgen om te experimenteren, zegt Verhoeven. “Een veilige omgeving dus, waarin je fouten kunt maken en herstellen.”

Tips voor een veilig pedagogisch klimaat

Zo bevorder je een veilig pedagogisch klimaat in de klas:

• Laat zien dat je leerlingen altijd helpt als ze de stof niet begrijpen.
• Laat merken dat jij ook niet alles weet en weleens een fout maakt en dat dat niet erg is.
• Stel je onbevooroordeeld en ruimdenkend op en stimuleer leerlingen dat ook naar elkaar te zijn.
• Stimuleer een gemeenschapsgevoel door leerlingen nieuwe dingen te laten uitproberen en laat ze in groepjes over persoonlijke dingen praten.
• Wees je bewust van onbedoeld negatieve boodschappen die je uitzendt.

Meer weten?

• Lees het artikel Elke dag een tipje van de sluier, dat de onderzoekers schreven voor Didactief.
• Of lees het hele onderzoeksrapport bij de Universiteit van Amsterdam.
• Zo zet je culturele identiteit in om je lessen te verrijken.
• Lees ook deze 6 tips voor een veilige leeromgeving.