Wat betekent lesgeven op een cluster 4-school?

Cluster 4-scholen zijn er voor leerlingen die door (ernstige) gedrags- of psychische stoornissen niet (meer) kunnen meekomen in het regulier onderwijs. Deze leerlingen hebben baat bij structuur en duidelijkheid, en bij leraren die verder kijken dan hun gedrag. Daarom staat de pedagogische kant van het lesgeven centraal in het cluster 4-onderwijs.

In de vier jaar dat Bart Hommes lesgeeft aan een gespecialiseerde klas van SO Noorderlicht heeft hij geleerd dat achter gedrag van leerlingen altijd een reden of aanleiding zit. Hij beschouwt het als zijn taak die te achterhalen, zodat hij met zijn leerlingen in kleine stapjes aan verbetering kan werken. “Het mooiste aan mijn werk is zien dat een leerling groeit. Bijvoorbeeld een leerling die nooit sorry kon zeggen, daar lang aan werkt, en het dan ineens wel doet. Daaraan kunnen bijdragen maakt dit werk bijzonder.”

Cluster 4-scholen zijn geschikt voor leerlingen:

• met gedragsproblemen of een psychische stoornis.
• met gedragsproblemen of een psychische stoornis die verbonden zijn aan een pedologisch instituut dat hulp biedt aan kinderen en jongeren met ingewikkelde leer-, gedrags- of emotionele problemen.
• die verbonden zijn aan gesloten jeugdinrichtingen, waarbij de jongeren leerplichtig zijn.

Omgaan met extreem gedrag

Veel leerlingen in het cluster 4-onderwijs vertonen externaliserend gedrag: het uiten van emoties op een extreme manier. Omgaan met dit gedrag kun je leren, zegt Steffie van der Meijden, mentor bij VSO Heuvelrug College. “De eerste keren dat een leerling tegen je uitvalt, kan dat je boos of verdrietig maken, maar de tiende keer voel je het niet meer. Ook omdat je achter het gedrag van de leerling leert kijken. En al kan een uitval van een leerling heftig zijn, hij laat in elk geval wel zien wat hij voelt. Internaliserend (naar binnen gekeerd) gedrag kan lastiger zijn. Dat zijn vaak stille leerlingen bij wie het moeilijk kan zijn te ontdekken wat er speelt.” Omdat iedere leerling op een cluster 4-school zijn eigen achtergrond en problemen heeft, is individuele aandacht en maatwerk belangrijk en zijn de groepen klein. 

Vaardigheden voor het leven

Het cluster 4-VSO bereidt leerlingen voor op het moment dat ze de school verlaten en uitstromen naar het mbo of een baan. Jörg Blom is docent techniek bij VSO Heuvelrug College. Tijdens zijn technieklessen ligt de focus vooral op vaardigheden die leerlingen nodig hebben om uiteindelijk zelfstandig ergens aan de slag te gaan. Zo is het belangrijk dat leerlingen leren omgaan met veranderingen, dat ze netjes en duidelijk leren communiceren, dat ze kunnen samenwerken en dat ze op tijd op hun werk of studie verschijnen. “Deze competenties laten we in alle vakken hier op school terugkomen. Ook bij de reken- en taallessen in de mentorklas.” Het mooiste vindt Blom het als een leerling een nieuwe vaardigheid onder de knie krijgt. “Daar gaat soms een hoop frustratie aan vooraf, maar ik vertel altijd dat veel oefenen een onderdeel is van iets nieuws leren. Het is bijzonder getuige te zijn van iemand die zijn schouders eronder zet en het lukt ineens. Dat voelt voor mij elke keer als een overwinning en voor de leerling vergroot het zijn eigenwaarde.” 

Andere vormen van cluster 4-onderwijs

Pedologisch Instituutscholen (PI-scholen) vallen ook onder cluster 4-onderwijs. Dit zijn scholen voor leerlingen van 4 tot 12 jaar met ontwikkelings- of gedragsproblemen en/of psychiatrische problemen waarbij de school verbonden is aan het instituut. Deze leerlingen redden het vaak niet op een reguliere school, omdat ze internaliserende gedragsproblemen vertonen en niet goed in een groep functioneren. Denk aan leerlingen die (faal)angstig zijn, moeite hebben met communiceren, last hebben van een depressie of een stoornis hebben binnen het autistisch spectrum. Leraren op PI-scholen besteden extra aandacht aan het leren omgaan met beperkingen en stimuleren vaardigheden als samenwerken, concentreren, zelfstandig werken en communiceren. Rust, duidelijkheid en voorspelbaarheid spelen daarbij een belangrijke rol. 

En dan zijn er nog de gesloten jeugdinrichtingen, waar minderjarige jongeren verblijven met een beperkte vrijheid, denk aan een jeugdgevangenis. Als deze jongeren leerplichtig zijn, krijgen ze onderwijs binnen de inrichting. Een vso-school in de regio kan dat verzorgen. Leerlingen verblijven in dit geval intern, maar school is onderdeel van hun vaste dagprogramma.

Meer weten?

• Dina Abbouz vertelt hoe het is om les te geven aan zeer moeilijk opvoedbare leerlingen die zijn opgenomen in een jeugdgevangenis. 
• Toen Bart Heeling de overstap maakte van het reguliere naar het cluster 4-onderwijs had hij het gevoel alsof hij voor de leeuwen werd gegooid. Vervolgens sloot hij zijn leerlingen in zijn hart. 
• Steffie van der Meijden vindt het heel belangrijk dat iedere leraar het gedrag van leerlingen leert lezen. 
• Lees hoe je duidelijk communiceert met leerlingen met een autismespectrumstoornis. 
• Bij het Landelijk Expertisecentrum Speciaal Onderwijs en het Steunpunt passend onderwijs vind je meer informatie over het speciaal onderwijs.
• Dit zegt wetenschappelijk onderzoek over effectief handelen bij externaliserend leerlinggedrag.