Beter leren door onderzoek
Onderzoekend leren is een werkvorm die in het basis-, speciaal en het voortgezet onderwijs veel wordt gebruikt. Leerlingen doen zo veel kennis en vaardigheden op die belangrijk zijn voor hun verdere leren. Belangrijk bij ontwerpend leren is dat leerlingen goed worden begeleid door de leraar. Wat is effectief?
In de studie Beter leren door onderzoek wordt onderzoekend leren omschreven als een onderwijsvorm waarbij vragen van leerlingen het vertrekpunt zijn en de leerlingen verzamelen data om die vragen te beantwoorden. Vervolgens analyseren ze hun data op een systematische manier, rapporteren ze erover en trekken ze op basis daarvan conclusies.
Bij onderzoekend leren werken leerlingen samen aan het oplossen van betekenisvolle problemen. Ze verwerven vaardigheden en kennis die hiervoor nodig zijn. Om dit proces optimaal te laten verlopen is een goede begeleiding door de leraar belangrijk. Er zijn verschillende mogelijkheden tot het geven van sturing aan leerlingen.
Variatie in sturing
Het is belangrijk dat leerlingen zelf enige invloed hebben op het onderzoeksproces, zodat ze leren van de keuzes die ze maken. Het maken van keuzes kan worden bevorderd door te variëren in de mate van sturing. Een leraar moet als het ware kunnen schakelen tussen leraargestuurd, gedeeld gestuurd en leerlinggestuurd begeleiden.
Nadenken over het eigen leren
Daarnaast kan een leraar ook variëren in de aard van de sturing. Er worden drie vormen van sturing onderscheiden: metacognitieve, conceptuele en sociale begeleiding. Vooral de metacognitieve begeleiding is belangrijk. Daarbij worden de leerlingen geholpen om na te denken over het eigen leren. Bij onderzoekend leren bestaat die metacognitieve begeleiding vooral uit:
- Het creëren van een goede onderzoekscultuur in de klas.
- Het bevorderen van goede gesprekken over onderzoek.
- Het stimuleren van het denken over wat onderzoek is.
Tijd en inzet
Het is van belang de tijd te nemen om te wennen aan onderzoekend leren in de klas. Zowel leraren als leerlingen moeten leren om onderzoek te doen. Het is goed als de leraar hier expliciet aandacht aan besteedt. In de samenwerking tussen leerlingen kan de leraar zijn begeleiding bijvoorbeeld richten op de interactieprocessen in de groepjes (sociale begeleiding). Verder heeft de leraar invloed op de kwaliteit van het geleerde door de kennis die in gesprekken naar voren komt expliciet te maken (conceptuele begeleiding). Dit kun je bereiken door middel van diverse gespreksactiviteiten, zoals herhalen, herformuleren, uitwerken en debatteren.
Stappen voor onderzoekend leren
Vanaf de kleuters tot aan bovenbouwleerlingen in het voortgezet onderwijs: alle leerlingen kunnen ‘onderzoekend leren’. Moedig leerlingen aan om te beginnen bij het onderzoeken van hun eigen vragen en help ze om op steeds systematischere wijze data te verzamelen en antwoorden te vinden. De volgende stappen kunnen daarbij helpen:
- Het formuleren van een vraag.
- Maak gebruik van relevante hulpbronnen in jezelf of in de omgeving.
- Voer discussies met elkaar om de waarde van de voorgestelde oplossingen of oplossingsstappen te beoordelen.
Om het onderzoekend leren efficiënt te laten verlopen, is de rol van de leraar als begeleider belangrijk. Leerlingen hebben bij deze werkvorm partners nodig die meer weten dan zijzelf. De leraar is zo’n partner en kan bijvoorbeeld beoordelen of de gestelde problemen relevant zijn voor het behalen van de gestelde onderwijsdoelen. De leraar kan ook als belangrijke hulpbron dienen, het proces in de discussies sturen en kritisch en creatief denken uitlokken.
Aandachtspunten bij onderzoekend leren
Het is wennen, zeker aan het begin
Je moet leerlingen een nieuwe manier van leren aanleren en dat vergt een verandering van de cultuur in de klas. Dit kost tijd en energie. Dit proces delen met collega’s kan heel waardevol zijn.
Speel met verschillende maten van sturing geven
Geef leerlingen zoveel vrijheid als jij en je leerlingen aankunnen in verschillende fasen van het onderzoek. Maar begeleid ze wel bij de stappen die zij zelf maken.
Richt je in de begeleiding van leerlingen vooral op het leerproces
Help leerlingen bijvoorbeeld bij het goed samenwerken en het voeren van inhoudelijke gesprekken. Zo ontwikkelen ze een onderzoekende houding.
Stel goede inhoudelijke vragen aan elkaar
Het inhoudelijk leren gebeurt door goede, interessante gesprekken te voeren die echt over het onderzoeksonderwerp gaan. Help leerlingen bij het stellen van vragen aan elkaar. Help ze ook bij het modelleren van doorvragen, herformuleren en kritische vragen stellen.
Verzamel data op verschillende manieren
Leerlingen kunnen gebruikmaken van experimenteel, ontwerp-, praktijk-, bronnen- of simulatieonderzoek om antwoorden te vinden op hun vragen. Varieer met hoe vrij je de leerlingen laat.
Over het onderzoek
De onderzoekers van Beter leren door onderzoek analyseerden 186 artikelen over onder meer probleemgestuurd leren, projectonderwijs en ontwerpend leren. Het ging om evaluatieve studies in zowel het primair als het voortgezet onderwijs. De meeste studies werden uitgevoerd in de Verenigde Staten, een deel in Europa. Veel van de onderzoeken gingen over het bèta-domein. Deze reviewstudie werd gefinancierd vanuit het fundamenteel-wetenschappelijke onderwijsonderzoek van het NRO.
Is onderzoekend leren in te zetten in het so?
Een leerkracht heeft lef nodig om onderzoekend leren uit te proberen met leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Maar uit onderzoek blijkt dat het potentie heeft voor deze doelgroep om verschillende leerdoelen te bereiken. Enkele bevindingen:
- Onderzoekend leren kan op verschillende manieren worden toegepast, van thema-les tot doorlopende leerlijn.
- Als leraar speel je een belangrijke rol in het succes van onderzoekend leren, door de verschillende typen sturing en ondersteuning die je biedt en door differentiëren in instructiemethoden en leeractiviteiten.
- Het is belangrijk om leerlingen te laten onderzoeken vanuit houvast. Geef daarom sturing door het introduceren van een onderwerp, aanreiken van goede onderzoeksvragen en uitleggen van iedere onderzoeksstap.
- Pas onderzoekend leren aan naar het niveau van taalvaardigheden en geletterdheid van de leerlingen. Bijvoorbeeld door opdrachten voor te lezen en gebruik te maken van filmpjes en visualisaties.
Meer weten?
- Drie inspirerende praktijkvoorbeelden van onderzoekend leren op de basisschool.
- Help je leerlingen onderzoeksvragen formuleren aan de hand van de tips in Hoe begeleid je leerlingen bij het stellen van een goede onderzoeksvraag.
- In Missie naar Mars: onderzoekend en ontwerpend leren met een digitaal portfolio lees je hoe leraar Lars Goertzen zijn groep 8-leerlingen op een heel creatieve manier onderzoekend laat leren.
- Praktijkgericht onderzoek naar de meerwaarde van ontwerpend leren laat zien dat leerlingen creatieve, probleemoplossende en communicatieve vaardigheden ontwikkelen als zij echte ontwerpopgaven krijgen.
