Voordelen en nadelen van digitaal toetsen op een rij

Leraren maken steeds meer gebruik van digitale toetsen. Van eenvoudige quizprogramma’s, zoals Kahoot, Socrative en Quizlet, tot toetsen via programma’s als Quayn of Learnbeat. Ook de eindtoets voor groep 8 wordt steeds vaker digitaal afgenomen. Wat zijn voor- en nadelen van digitaal toetsen? En wat is er allemaal al mogelijk?

Of je beter digitaal of op papier kunt toetsen hangt van veel factoren af. Om een goede afweging te maken kun je het Vier in balans-model van Kennisnet gebruiken. Volgens dit model is de inzet van ict in het onderwijs pas echt effectief als er een balans is tussen de vier bouwstenen visie, deskundigheid, inhoud en toepassingen en infrastructuur. Stel hierbij de volgende vragen:

• Past digitaal toetsen bij je eigen onderwijsvisie en die van de school (visie)?
• Zijn leraren en leerlingen voldoende vertrouwd met digitaal werken om ook met digitaal toetsen aan de slag te gaan (deskundigheid)?
• Is de inhoud van de toets die je wilt gebruiken geschikt en is de toets betrouwbaar (inhoud en toepassingen?)  
• Beschikken jullie over de juiste devices (laptops, chromebooks, smartphones of tablets) en internetverbinding om digitaal te toetsen (infrastructuur)?

Voordelen van digitaal toetsen

• Digitaal toetsen sluit aan bij onderwijs waar leerlingen al veel gebruik maken van computer, laptop of tablet in de lessen. Uit de praktijkcases blijkt dat dit voor veel scholen één van de belangrijkste redenen is om over te gaan op digitaal toetsen.
• De organisatie van afnemen van centrale, landelijke toetsing kost minder tijd. Het is makkelijker om toetsen af te nemen bij een grote groep leerlingen.
• Je kunt flexibeler toetsen en toetsen beter afstemmen op individuele voortgang van de leerling: toetsen wanneer een leerling er klaar voor is.
• Sommige toetssystemen bieden de mogelijkheid om feedback te geven op de antwoorden van de leerling. Dit soort feedback geeft niet alleen goed/fout weer, maar gaat inhoudelijk in op de gekozen antwoorden. Zo leert de leerling meteen van het maken van de toets.
• Je kunt gemakkelijker data genereren over het leerproces en niveau van de (individuele) leerlingen.  De analyse van deze ‘learning analytics’ kan informatie opleveren waarmee je het leerproces kunt verbeteren.
• Je kunt gemakkelijker (samen met collega’s) een itembank opbouwen, zodat je niet iedere toets opnieuw hoeft samen te stellen.

Nadelen van digitaal toetsen

Nadelen van digitaal toetsen ontstaan vooral wanneer de leraren, de leerlingen of de ict-infrastructuur van de school niet voldoende zijn toegerust om digitaal te toetsen. Wanneer de internetverbinding het midden in een toets laat afweten, wanneer de leraar leerlingen niet goed kan ondersteunen bij het gebruiken van de toets of wanneer leerlingen niet gewend zijn om met digitale leermiddelen te werken, kan de betrouwbaarheid van de toets beïnvloed worden. Het is daarom belangrijk om digitaal toetsen goed voor te bereiden.

Betrouwbaarheid van digitaal toetsen

Puur het digitaliseren van een papieren toets heeft geen effect op de betrouwbaarheid van die toets. Het toevoegen van multimedia kan een toets bovendien meer realistisch en valide maken. Bijvoorbeeld: een leerling die het gedrag van een vis moet classificeren op basis van de bewegingen van die vis, kan dit beter doen aan de hand van een video met bewegende beelden dan aan de hand van een tekstuele beschrijving of foto’s.

Maar zodra je de digitale toets gaat verrijken, moet je er rekening mee houden dat dit de betrouwbaarheid van de toets kan beïnvloeden. Uit de cognitieve wetenschap blijkt dat mensen bij het verwerken van informatie beschikken over een beperkte cognitieve capaciteit. Het aanbieden van veel informatie tegelijkertijd kan de scores van leerlingen dus beïnvloeden.

Uit onderzoek blijkt dat leerlingen meer leren van digitaal leermateriaal waar beeld en bijbehorende tekst dicht bij elkaar staan. Maar ze halen hogere scores op toetsvragen waar het beeld juist ver weg staat van de tekst. Dit zou te maken kunnen hebben met de extra cognitieve belasting die een toetssituatie met zich meebrengt. Sowieso is belangrijk om geen overbodige en/of afleidende informatie bij digitale toetsen op te nemen.

Ook is het goed om te bedenken dat het slecht voorbereid afnemen van een digitale toets invloed kan hebben op de betrouwbaarheid van die toets. Bijvoorbeeld als de techniek het tijdens het toetsen ineens laat afweten, of wanneer leerlingen tijdens het toetsen eenvoudig informatie op internet kunnen opzoeken op het device.

Adaptief toetsen: elke leerling een toets op eigen niveau

Adaptief toetsen wordt steeds vaker ingezet in het onderwijs. In 2018 zijn alle digitale eindtoetsen voor het basisonderwijs ook adaptief. Dat wil zeggen dat het niveau van de toets wordt afgestemd op het niveau van de leerling, op basis van de antwoorden die hij geeft. Als een leerling een vraag goed invult,  wordt de volgende vraag wat moeilijker. Vult de leerling een vraag niet goed in, dan wordt de volgende vraag makkelijker. Soms past de toets zich pas na een set van vragen aan. Dat wordt multistage testing genoemd.

Uit onderzoek van de Open Universiteit naar adaptief toetsen in het primair onderwijs, blijkt dat een adaptieve toets zwakke leerlingen beter motiveert. Doordat het niveau zich aanpast aan hun antwoorden, kunnen zij meer vragen van de toets goed beantwoorden. Ook voor zeer sterke leerlingen werkt adaptief toetsen motiverend, doordat zij geen vragen hoeven te beantwoorden die te gemakkelijk voor ze zijn. Adaptieve toetsen meten subtiele verschillen tussen zeer sterke of zeer zwakke leerlingen beter, doordat zij meer vragen op hun eigen niveau krijgen voorgelegd.

Tips voor als je digitaal gaat toetsen

• Bereid alle betrokkenen (leerling, leraar en ict-coördinator) voor op digitaal toetsen door een proeftoets af te nemen. Zo wennen ze aan de gang van zaken, zodat ze zich bij de ‘echte’ toets helemaal kunnen concentreren op de inhoud. Neem alle stappen van het toetsproces door en constateer eventuele knelpunten in de ict.
• Ga na of privacy en informatiebeveiliging goed geregeld zijn. Op welke manier worden de persoonsgegevens van leerlingen bij het digitaal toetsen verwerkt?
• Zorg voor een plan B. Weet op wie je terug kunt vallen als er iets misgaat met het afnemen van de toets en zorg dat je over alternatieven beschikt om de toets alsnog af te nemen.
• Richt de toetswerkplek en het lokaal goed in. In veel gevallen kan de ict-coördinator hierbij helpen. Denk aan stroomvoorziening en wifi voor de devices en individuele werkplekken voor de leerlingen. Check ook of de netwerkverbinding stabiel is, met voldoende bandbreedte, zowel bedraad als draadloos.
• Regel de juiste accessoires voor de afname, zoals koptelefoons en toetsenborden.
• Zorg dat de besturingssystemen en internetbrowsers van de devices up-to-date zijn. Vraag hiervoor hulp (bijvoorbeeld van een ict-coördinator) als het te complex is om dit zelf te regelen.
• Denk na hoe je voorkomt dat leerlingen kunnen spieken. Hoe voorkom je dat ze een rekenmachine gebruiken of antwoorden op internet kunnen vinden? Bespreek met een ict-coördinator of je devices bijvoorbeeld in ‘kioskmodus’ kunt zetten of hoe je de devices op afstand kunt beheren.
• Begin op tijd. Tijdens de afname van een digitale toets wil je niet voor verrassingen komen te staan. Controleer bovengenoemde zaken daarom ruim vooraf, zodat je op tijd eventuele maatregelen kunt nemen.

Meer weten?

• Lees meer over veilig digitaal toetsen bij Kennisnet.
• Wil je ook online toetsen afnemen? Lees het artikel Waar moet je rekening mee houden bij online toetsen?