Systeemdenken in de klas

Met behulp van systeemdenken ontdekken leerlingen dat er bijna altijd onderlinge verbanden zijn tussen zaken. Zo krijgen leerlingen meer inzicht hoe de onderdelen van een systeem samenwerken en elkaar beïnvloeden. Twee scholen laten zien hoe zij in de klas werken met systeemdenken en delen praktische tips om hiermee aan de slag te gaan.

Leraar Roger Frijns van basisschool Amby in Maastricht laat zien hoe hij met zijn leerlingen werkt volgens het systeemdenken. Met behulp van een woordspin halen leerlingen eerst hun eigen kennis boven water halen over een onderwerp. Ze overleggen en wisselen kennis uit met hun klasgenoot. Vervolgens maken ze klassikaal een relatiecirkel waarin ze de relaties tussen woorden aangeven. Uit de relatiecirkel kun je soms een causale lus halen, wat een vorm is van cyclisch denken.
Frijns: “Ik merk dat leerlingen dit met gemak doen. Het is een interactieve werkvorm, waarbij we veel praten en weinig schrijven. Het laat leerlingen nog dieper nadenken en leert ze heel anders naar een tekst te kijken.” Daarnaast vindt hij dat leerlingen goed leren samenwerken en naar elkaar leren luisteren. 

Leraren leren het elkaar

Leraren van Stichting Albero (voorheen Alpha Scholengroep) willen boeiend, adaptief onderwijs bieden en trainen elkaar in het systeemdenken tijdens speciale netwerkbijeenkomsten. Zo maken zij zich de technieken van systeemdenken in de klas eigen en oefenen ze met instrumenten, zoals de relatiecirkel, de causale lus, mindmaps en gedragspatroongrafieken. Tijdens de bijeenkomsten delen ze praktische tips met elkaar en bespreken ze ook voor welke uitdagingen ze staan.

Problemen oplossen

Op basisschool Amby in Maastricht werken ze al jaren volgens de principes van een lerende organisatie en systeemdenken. In onderstaande video is te zien hoe leerlingen denkgewoontes inzetten om een probleem op te lossen. Ze gebruiken een woordspin om kennis die ze al hebben naar boven te halen en brengen de woorden onder in een relatiecirkel om zo verbanden te leggen. Het is een interactief proces, waarbij ze ook ontdekken hoe ze iets kunnen leren. Niet alleen bij de leerlingen, maar ook in het team en tijdens het contact met ouders worden deze denkgewoonten toegepast.

Meer weten?

• In de boeken ‘Lerende scholen’ en ‘De vijfde discipline’ gaat Peter Senge, hoofddocent aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT), in op de vijf disciplines die organisaties nodig hebben om zich te ontwikkelen tot een lerende organisatie. Naast systeemdenken gaat het om persoonlijk meesterschap, mentale modellen, teamleden en een gezamenlijke visie.
• Onderwijsadviseur Jan Jutten licht vijf disciplines als basis voor boeiend onderwijs toe en gaat in op de praktische toepassing in Systeemdenken in de school van de 21e eeuw. 
• Lees op de Kennisrotonde meer over de relatie tussen kwaliteitsbeleid van scholen voor voortgezet onderwijs en hun lerend vermogen.
• Bekijk het rapport De lerende organisatie: wat is het en hoe geef je er vorm aan? van onderzoekers van ICOLUU, Universiteit Utrecht.