Kom in actie tegen online shaming

Het ongevraagd delen van foto’s en video’s gebeurt veel in het dagelijks leven van leerlingen. Vaak staan ze niet stil bij de gevolgen, die grote impact kunnen hebben. Het online shamen of exposen van iemand gaat verder dan digitaal pesten of iemand buitensluiten. Het is dan ook belangrijk dat je als school probeert dit gedrag te voorkomen en goed te handelen als het toch gebeurt. 

Incidenten rond online shaming lijken steeds heftigere vormen aan te nemen. Dat varieert van het verspreiden van naaktfoto’s, kwetsende memes en slachtoffervideo’s tot het oprichten van agressieve expose-accounts, waar meisjes aan de schandpaal worden genageld vanwege aanstootgevend gedrag (zoals dansen op TikTok) of omwille van hun uiterlijk. De meisjes worden met naam genoemd op deze accounts en de reacties zijn ronduit bedreigend. Er zijn gevallen bekend waar jongeren zelfmoord hebben gepleegd nadat hun beelden en privégegevens werden verspreid. 

Maatschappelijke functie

In het mediawijs opvoeden van kinderen en jongeren hebben niet alleen ouders een belangrijke taak, maar ook de school. Als school kun je een grote bijdrage leveren in het met elkaar leren omgaan in een groep of klas. Dit onderwerp hoort thuis in lessen rond het thema burgerschap, waaraan scholen volgens de nieuwe wet voor burgerschapsonderwijs vanaf 1 augustus 2021 invulling moeten geven. 

Maxe de Rijk, docent burgerschap en persoonsvorming op het Mundus College, vindt het onderwerp online shaming zeer relevant om op school te bespreken. “School heeft een belangrijke maatschappelijke functie en dit soort incidenten ontstaan vaak op school. Leren hoe je goed met elkaar omgaat kan preventief werken. Daarnaast moeten leerlingen zich veilig voelen om dit soort zaken te kunnen bespreken. Ik vind het belangrijk dat mijn leerlingen weten dat ze op school terecht kunnen als er iets is. Het onderwerp online shaming staat nog niet genoeg op het netvlies van docenten en ouders, misschien ook omdat zij dit zelf niet hebben meegemaakt toen ze jong waren.” 

Praten over leeftijdsgenoten

Tijdens haar lessen grijpt De Rijk actuele kwesties aan als onderwerp voor een klassengesprek. Zo behandelde ze het voorval met rapper en acteur Bilal Wahib als aanleiding voor een les over online shaming voor haar eerste- en derdejaarsleerlingen. De rapper was in het nieuws omdat hij een jonge fan tijdens een live-video vroeg diens geslachtsdeel te laten zien, in ruil voor veel geld. De Rijk: “Mijn leerlingen rekenen er bijna op dat we het erover hebben als iets in het nieuws is geweest. Ik heb in dit geval eerst een video van het Jeugdjournaal laten zien. Dat vind ik een betrouwbare bron en daarnaast is het fijn dat het gaat over leeftijdsgenoten. Dat praat gemakkelijker voor leerlingen, ze  hoeven dan niet meteen te vertellen of ze zelf ook weleens naaktfoto’s versturen. Aan de hand van de video durven ze vervolgens vaak wel persoonlijke dingen te delen. Ik bespreek dit soort onderwerpen ook eerst voor met collega’s om te controleren wat de beste aanpak is. Bij deze kwestie overlegden we bijvoorbeeld of ik een zelfmoordgeval door online shaming nu wel of niet moest benoemen. Uiteindelijk heb ik het met de derdejaars wel besproken, maar bij de eersteklassers heb ik het bewust achterwege gelaten. Voor hen vond ik het toch te heftig. Mocht het toch spelen, dan zie je vaak dat leerlingen het zelf inbrengen. Daarom is het extra belangrijk dat ze zich veilig genoeg voelen om dit soort zaken te vertellen.” 

Improviseren

De Rijk merkt dat leerlingen het heel fijn vinden om over dit soort onderwerpen te praten. “Leerlingen vinden het prettig om te bespreken wat ze meemaken en om hun hart te luchten.” Al snapt De Rijk dat collega-docenten het een spannend onderwerp vinden voor een les. “Je weet vooraf niet precies hoe leerlingen reageren, dus je kunt je daar niet goed op voorbereiden. Je moet improviseren, maar dat maakt het ook interessant.”

Meer weten?

• Kennisnet heeft in samenwerking met Stichting School & Veiligheid en de VO-raad een (vernieuwde) leidraad gemaakt waarin staat hoe je als school het beste om kunt gaan met het rondsturen van ongewenste beelden. De leidraad kan helpen bij het ontwikkelen van beleid, maar helpt ook bij het snel afhandelen van incidenten.
• Het lied en de clip Stukje van mij van MEAU gaat over de gevolgen van online shaming en is gemaakt met hulp van Rutgers, Fonds Slachtofferhulp en Helpwanted. 
• Lees bij de Kennisrotonde, het online loket voor vragen uit het onderwijs, welke effectieve interventies er zijn tegen cyberpesten en andere vormen van ongewenst digitaal gedrag (2016).
• Informatie over en hulp bij internetproblemen vind je op Meldknop.nl. In ernstige gevallen van digitaal pesten kun je via de Meldknop aangifte doen.
• Lees het dossier Pesten – Wat werkt?, over het aanpakken van pesten van het Nederlands Jeugd Instituut.
• Op School en Veiligheid.nl vind je informatie over een sociaal veilig klimaat op school en over seksualiteit online. Je vindt er handvatten voor het opstellen van een anti-pestprotocol en De Kijkroute helpt je om te werken aan een veilige sfeer in de klas rondom seksualiteit en gender.
• Hulp nodig bij online seksueel misbruik van jongeren? Bezoek Helpwanted.nl.
• Bekijk het Stappenplan Sexting van Soa Aids Nederland en Bureau Jeugd&Media.
• Lees de tips van Veiliginternetten.nl: 5 acties om je leerlingen te beschermen tegen online pesten.
• Qpido geeft voorlichtingslessen voor groep 7 en 8 van het po en de onderbouw van het vo om het leuk en veilig te houden op sociale media.