Verhalend ontwerpen: leren vanuit een verhaal
Verhalend ontwerpen betekent een thema in de klas uitwerken aan de hand van een verhaal of een storyline, waarbij leerlingen actief meedoen en zelf ontdekkend leren. Welke stappen horen daarbij en wat levert het leerlingen op? Lees meer over de systematiek van verhalend ontwerpen en bekijk hoe twee scholen het in de praktijk brengen bij de taalles en een kinderboekenproject.
Tijdens de kinderboekenweek onderzoeken leerlingen van Hanneke Venema, leraar op de Openbare Jenaplanschool De Petteflet in Groningen, het verhaal achter de illustraties van een boek: hoe maak je ze en wat komt er allemaal bij kijken? In bovenstaande video is te zien hoe leerlingen zelf antwoorden op hun vragen vinden en onderzoekend leren.
Vier stappen bij verhalend ontwerpen
Als je aan de slag wilt met verhalend ontwerpen, is het belangrijk om eerst een thema te bepalen en uit te werken. Je kunt het in vier stappen in de praktijk brengen:
De verhaallijn
De verhaallijn wordt ook wel de rode draad genoemd. Bedenk een duidelijk plot of intrige bij het thema of project. Je kunt deelonderwerpen in episodes behandelen. Het zijn de leerlingen die het thema uitwerken, als onderzoekers. De introductie hoeft niet lang te duren: belangrijk is vooral om leerlingen actief te betrekken bij het verhaal en ze te enthousiasmeren.
Sleutelvragen
Sleutelvragen brengen het leerproces op gang. Het zijn vragen waar je als leraar op dat moment misschien zelf ook (nog) geen antwoord op weet. Vragen dus die leerlingen uitdagen om zelf antwoorden te bedenken en waarop misschien meer dan één antwoord mogelijk is. Soms leiden ze weer tot nieuwe vragen. Tips voor goede vragen zijn:
- Wees echt benieuwd naar de antwoorden van kinderen
- Laat af en toe een stilte vallen
- Denk van tevoren goed na welke antwoorden en vragen het thema oproept
- Zorg voor bijpassend leermateriaal
Een expert in de klas
Als leerlingen hulp van buiten nodig hebben om antwoorden op hun vragen te krijgen, kunnen zij een expert uitnodigen in de klas. Zo kun je mooi de binnen- en de buitenwereld met elkaar verbinden. Het gaat erom dat de kinderen hun ideeën, werkwijze en resultaten kunnen toetsen aan de realiteit. Tips voor een expert in de les zijn:
- Nodig samen met de leerlingen een expert uit of ga op een bedrijfsbezoek
- Bereid het bezoek goed voor, maak duidelijk wat leerlingen al weten en welke vragen ze hebben
- Nodig een gast liever niet uit bij het begin van een thema, maar pas als de leerlingen verdiepende vragen hebben ontdekt
Presenteren van resultaten
Alles wat de leerlingen maken gedurende het verhaal kun je in chronologische volgorde, op een zogeheten wandfries, in de klas presenteren of in een persoonlijk portfolio. Zo zien leerlingen de geschiedenis van hun activiteiten en wat ze geleerd hebben. Natuurlijk is het leuk om een feestelijke eindpresentatie te maken voor de rest van de school en de ouders.
Denken vanuit doelen
Op basisschool Krullevaar in Sevenum gebruiken ze verhalend ontwerpen bij de taalles. De leraren bedenken leeractiviteiten die passen bij de leerdoelen en leerlijnen van taalvakken. In dit geval is het Sinterklaasverhaal de rode draad. De leraren merken dat dit leerlingen meer motiveert dan een lesje uit de methode. Daar komt bij dat leerlingen doordat ze in groepjes werken ook leren van elkaar. in de video zie je ze aan het werk.
Voorwaarde voor een goed verhalend ontwerp
Belangrijk is een leeromgeving te creëren die leerlingen uitnodigt om actief mee te doen. Dat doe je door te zorgen voor:
- Een aansprekend, vakoverstijgend thema of project
- Structuur en een goede opbouw van de lessen
- Een goede voorbereiding op vragen van leerlingen
- Aantrekkelijk leermateriaal aan te bieden
- Vrijheid voor leerlingen maar wel binnen planmatige lessen
- Een draaiboek dat houvast geeft
Het idee achter verhalend ontwerpen
Bij verhalend ontwerpen leren en ontwikkelen leerlingen zich vanuit een verhaal (storyline) dat ze zelf voor een groot deel bepalen en invullen. Het concept is ontwikkeld door de lerarenopleiders Steve Bell, Sallie Harkness en Fred Rendell van het Jordan Hill College of Education in Glasgow in de jaren ‘80.
Werken vanuit een verhaal biedt de mogelijkheid om de samenhang tussen de verschillende vakken en leergebieden in een zinvolle context aan te bieden. Als leraar haak je continu in op de leefwereld van de leerlingen. Je spreekt ze aan op wat ze kunnen en geeft ze ruimte om initiatieven te nemen. Dat werkt motiverend en maakt leerlingen enthousiast.
Meer weten?
- Bij SLO vind je een lesvoorbeeld in pdf met een storyline voor de bovenbouw van de basisschool, Help de juf! Een verhalend ontwerp over zuinig zijn met water of lees hoe je de principes van Formatief evalueren kunt inzetten bij verhalend ontwerpen met een prentenboek.
- Lees meer over de grondleggers van Verhalend ontwerpen The storyline approach.
