Provocatief coachen in het onderwijs
Provocatief coachen is een methode die je in het onderwijs kunt gebruiken om collega’s, leerlingen en studenten aan het denken te zetten. Tijdens een adviesgesprek, in een motiverend een-op-een-gesprek of bij het vak loopbaanoriëntatie bijvoorbeeld. Maar wat is provocatief coachen nu precies en op welke momenten kun je je er beter niet aan wagen?
Op een warme manier contact maken met de ander. Dat is belangrijk tijdens provocatief coachen, vindt Jeroen Stek, trainer bij Maarsingh en van Steijn. “Ik wil de ander mooi maken en vergroot zaken uit, zodat diegene zelf inziet wat er aan de hand is. Zo daag je iemand op een prettige manier uit om zelf stappen te zetten.”
Op een speelse manier
Neem een leraar die bijna met pensioen gaat en die zegt: ‘Ik moet nog zeven jaar, maar ik ben er helemaal klaar mee’. Een provocatieve reactie is dan volgens Stek: “Je bent dus eigenlijk al met pensioen, maar niemand weet het! Nou, ik hoop dat je de komende zeven jaar als zwaar zult ervaren, dan is het daarna een extra grote opluchting.”
Provocatief coachen heeft een speelse aanpak en werkt goed bij jong en oud. Het is minder geschikt om te gebruiken bij mensen aan wie je je ergert, vindt Stek. “Dan kun je die warmte niet geven. Ook in de klas – tussen andere leerlingen – is het minder goed te gebruiken. Je moet altijd oppassen dat je iemand niet voor schut zet. Een compliment geven kan wel.”
Schrikbeelden oproepen
Met provocatief coachen prikkel je iemand, zonder zelf stelling te nemen of je mening te uiten. Je zet de ander aan het denken of laat diegene even lachen. Volgens Stek is het belangrijk dat iemand zelf gaat inzien wat er moet gebeuren.
Stel, iemand wil iets bereiken in zijn werk en dat lukt niet. Dan zal Stek zeggen: ‘Maar dat is toch ook helemaal niets voor jou!’. “Ik maak een soort schrikbeeld van die ambitie, zodat die persoon gaat nadenken of hij het wel echt wil bereiken.” Of neem een leraar die altijd overal ja tegen zegt en die voor iedereen klaarstaat. Die persoon wil misschien leren zijn grenzen beter aan te geven. Stek zou daar juist tegenin gaan. “Ik zeg dan bijvoorbeeld: ‘Het zou toch jammer zijn als ze je ineens niet meer nodig hebben. Wil je dat echt?’”
Provocatief coachen komt uiteindelijk neer op het ontdekken van angsten en onzekerheden. Stek: “In de kern wil iedereen graag aardig gevonden worden. Of we willen antwoord op de vraag: doe ik er wel toe? Daar probeer ik op in te zoomen en je op een leuke manier in uit te dagen.”
Vaste denkpatronen doorbreken
Deze methodiek met interventies kun je leren tijdens een training of workshop, maar provocatief coachen moet je ook liggen. Stek: “Je moet een soort lichtheid in het gesprek kunnen brengen. En relativeren is belangrijk.”
Voor leraren is leren provocatief coachen best een uitdaging, want ze leren vaak dat ze het beter moeten weten dan hun leerlingen. Volgens Stek moet je bij provocatief coachen eigenlijk onwetend zijn. “Je vraagt de ander juist hoe het zit.” Toch vindt Stek dat provocatief coachen je werk een stuk leuker kan maken en dat het je kan helpen de band met je leerlingen te versterken. “Met provocatief coachen toon je betrokkenheid en interesse en dat veroorzaakt een vertrouwensband. Op deze manier omgaan met mensen vindt ook bijna iedereen leuk. Het geeft heel prettige energie.”
Provocatieve reacties in de onderwijspraktijk
Drie fictieve voorbeelden van provocatief coachen in de praktijk.
1. Een leerling of student heeft weinig motivatie voor school en spijbelt veel.
Mogelijke reactie: “Ik vind dat je nogal veel aanwezig bent de laatste tijd. Er zijn dagen bij dat je de hele dag op school bent. Klopt dat wel? Straks doe je nog kennis op en word je een volwassene met een carrière. Wil je dat wel?” Achterliggende gedachte: Je overdrijft het probleem en zet de leerling aan het denken.
2. Een leerling blijft twijfelen welk profiel hij moet kiezen en heeft geen idee wat hij wil.
Mogelijke reactie: “Jij hoeft ook helemaal niet te kiezen joh, ik kies wel even voor je. Wat dacht je van de kappersopleiding?” Achterliggende gedachte: Roep juist iets grappigs wat helemaal niet bij die leerling past. Zodat hij snapt dat hij echt zelf iets moet kiezen.
3. Een student ervaart veel stress voor elke toets en legt zichzelf veel druk op.
Mogelijke reactie: “Ik ben blij dat je dit zo serieus neemt. Je leven hangt hier namelijk van af en fouten maken mag absoluut niet!” Achterliggende gedachte: Je kunt alleen leren door fouten te maken. Zeg erbij dat iets leren aan deze student blijkbaar niet is besteed.
Meer weten?
- Jeroen Stek geeft elk jaar een Summerschool positief provocatief coachen in de eerste week van juli. Ook geeft hij speciale theatervoorstellingen voor het onderwijs over geluk en het blije brein.
- Lees het boek Provocatieve psychologie en coaching van Freek Sarink.
- Het Instituut voor Eclectische Psychologie (IEP) geeft trainingen provocatief coachen. Trainers Jaap Hollander en Jeffrey Wijnberg van dit instituut hebben het provocatief coachen naar Nederland gehaald.
