Zo voer je een motiverend gesprek met een leerling
Hoe motiveer je een leerling die het schooljaar al heeft opgegeven, die vervelend gedrag blijft vertonen of die altijd te laat komt? De gesprekstechniek motiverende gesprekvoering kan daarbij helpen. Expert Pauline Jonker vertelt wat je als leraar wel en niet moet doen om een blijvende gedragsverandering in gang te zetten bij leerlingen met een onverschillige houding.
Stel: een leerling komt steevast te laat de klas in. Elke ochtend zeg je er iets van. Misschien draag je zelfs een oplossing aan, die ervoor kan zorgen dat hij morgen wel op tijd komt. Allemaal goed bedoeld, maar het verandert niets aan de situatie, weet Pauline Jonker. Als trainer motiverende gespreksvoering is zij expert op dit gebied.
“Zoiets als te laat komen heeft mogelijk een achterliggende reden. Het kan helpen daar eerst naar te vragen. Dan hoor je misschien dat hij zijn broertje eerst naar school moet brengen, of dat hij niet uit bed kan komen, omdat hij tot diep in de nacht gamet. Dat geeft een opening om verder te praten. Bovendien heb je dan een veel gelijkwaardiger uitgangspunt voor een gesprek. Dit bereik je niet als je gelijk met een straf of een oplossing komt.”
Gevolgen van gedrag inzien
De basis van motiverende gespreksvoering is samen met een leerling onderzoeken wat de huidige en de gewenste situatie is, en wat van beide situaties de voordelen, nadelen en gevolgen zijn. Het hele gesprek is erop gericht het geloof van de leerling in zijn eigen veranderingsmogelijkheden en capaciteiten te versterken. Het is daarbij belangrijk dat je als leraar niet oordeelt.
Zijn de redenen voor bepaald gedrag duidelijk? Praat dan verder over wat het een leerling kan opleveren als hij zijn gedrag aanpast. Zodra een leerling ziet dat hij een keus heeft, is het aan hem om bewust te kiezen. Dat inzicht kan een gedragsverandering in gang zetten, al is het geen garantie, vertelt Jonker. “Als een leerling de gevolgen van zijn gedrag inziet, is de kans groter dat hij zijn gedrag wil aanpassen. Het kan ook gebeuren dat hij zijn gedrag niet wil aanpassen. Dat moet je respecteren, want de autonomie van de leerling staat voorop. Maar op dat moment is zijn gedrag in ieder geval een bewuste keuze.”
Verandertaal uitlokken
In een gesprek met een leerling is het goed aandacht te hebben voor twijfels en onzekerheden, omdat daarin aanknopingspunten schuilen voor verandering. Een belangrijk element tijdens het voeren van een motiverend gesprek is het uitlokken van verandertaal.
“Dat zijn alle uitspraken van een leerling die neigen naar verandering. Die wil je uitlokken, omdat een leerling zichzelf dan hoort zeggen wat hij anders kan doen. Dat uitlokken doe je door goed te luisteren en door dóór te vragen.” Jonker geeft een voorbeeld: “Stel dat een leerling dreigt te blijven zitten en ze laat vallen dat ze graag bij haar vriendinnen in de klas wil blijven. Dan kun je vragen: hoe zou je je voelen als je wel overgaat? Of: hoe zou het zijn om volgend jaar bij je vriendinnen in de klas te zitten?”
Van belang is dat de leerling inziet dat er een verschil is tussen zijn huidige gedrag en het doel dat hij wil bereiken.
De ambivalentie van verandering
Door op deze manier een motiverend gesprek te voeren, gaan leerlingen bewuster nadenken over hun gedrag. Jonker: “Veel leerlingen zijn dat niet gewend, ze doen wat ze doen omdat het ze overkomt.”
Het aanpassen van gedrag is niet makkelijk, kost tijd en kan tegenstrijdige gevoelens oproepen bij een leerling. Dat kan voor een leraar moeilijk zijn om te zien, erkent Jonker. “Ik zie in het onderwijs veel leraren die – met de beste bedoelingen – heel oplossingsgericht zijn. Maar als je oplossingen aandraagt terwijl een leerling daar nog niet klaar voor is, kun je er zeker van zijn dat hij daar niets mee doet. Geef een leerling daarom de tijd die hij nodig heeft om zelf met oplossingen te komen. Dan is de kans van slagen een stuk groter.”
Nuttige vragen
Een motiverend gesprek voeren is maatwerk. Toch zijn deze vragen volgens Pauline Jonker bijna altijd in te zetten.
Waarom is het belangrijk voor je om … (ander gedrag te vertonen/je aan je planning te houden/over te gaan)?
“In het antwoord op deze vraag zul je verandertaal horen, waar je verder op door kunt vragen.”
Hoe zou het voelen als … (het wel lukt om je huiswerk te maken/je wel over zou gaan)?
“Deze vraag gaat nog een laagje dieper. Bij het beantwoorden van deze vraag stelt een leerling zich voor hoe de nieuwe situatie kan zijn. Dat zet iets in gang.”
Mag ik je vertellen wat bij anderen goed werkt?
“De oplossing voor het veranderen van een situatie moet zo veel mogelijk uit de leerling zelf komen om te kunnen slagen. Weet een leerling niet hoe hij dat moet aanpakken? Vraag dan of hij openstaat voor ideeën. Is dat het geval, dan kun je drie opties geven en vragen welke hem aanspreekt. Zo help je hem op weg en laat je de autonomie toch bij de leerling.”
Meer weten?
- Wil je meer weten over het stimuleren van intrinsieke motivatie? Lees het artikel Hoe kun je leerlingen intrinsiek motiveren?
- Dit kun je als leraar doen om vmbo-leerlingen te motiveren.
- Kind-coachgesprekken: hoe coach je leerlingen in het po bij het behalen van leerdoelen?
- De docentenhandleiding voor Motiverend lesgeven van de Universiteit Utrecht geeft nuttige achtergrondinformatie en tips.
