Hoe herken je pestgedrag in de klas en hoe pak je het aan?
Pesten in de klas en op school komt nog steeds voor. Hoe herken je pestgedrag en hoe ga je als leraar om met pestkoppen? Wat zijn de signalen en de gevolgen van pesten op school en wat kun je doen als leraar om dit aan te pakken?
Een veelgebruikte definitie van pesten is van Dan Olweus: “Iemand wordt gepest wanneer hij herhaaldelijk en langdurig wordt blootgesteld aan negatieve handelingen door één of meer personen.” Deze definitie is door verschillende bronnen aangevuld met de volgende criteria:
- Er is sprake van een negatieve bedoeling
- De negatieve handelingen zijn structureel tegen dezelfde persoon gericht
- Er is sprake van machtsongelijkheid
Als buitenstaander kan het gedrag van leerlingen die elkaar plagen of ruzie hebben er hetzelfde uitzien als pestgedrag. Plagen kan onschuldig zijn. Het gedrag is dan niet structureel tegen dezelfde leerling gericht en er is geen duidelijke machtsongelijkheid. In het geval van pesten is de intentie veel negatiever van aard, is het structureel en is er sprake van machtsongelijkheid.
Signalen van pesten herkennen
Omdat pesten vaak stiekem gebeurt en vervelend gedrag niet altijd meteen te duiden is als pesten, kan het signaleren ervan lastig zijn. Uitschelden of schoppen is makkelijker te signaleren dan buitensluiten of online pesten. Aan de sfeer in de klas is vaak duidelijk merkbaar dat er iets speelt. Ook kan het gedrag van een leerling een signaal zijn van pesten in de klas. Je kunt het herkennen als:
- een leerling vaak betrokken is bij opstootjes in de klas (of op het schoolplein).
- een leerling extreem reageert op kleine plagerijtjes.
- een leerling vaak afwezig is (verzuim) of klachten heeft als hoofdpijn of buikpijn.
- een leerling vaak alleen is tijdens pauze, eerder in de klas komt of als laatste blijft hangen.
- een leerling opeens slechtere resultaten haalt.
- een leerling regelmatig als laatste gekozen wordt bij het indelen van groepjes.
- klasgenoten iemand altijd met een bijnaam aanspreken.
Pesten is een groepsprobleem
Kinderen zijn in hun proces naar volwassenheid op zoek naar grenzen. Die ruimte hebben ze nodig om te ontdekken waar maatschappelijke en persoonlijke grenzen liggen en hoe je daarmee omgaat. In elke groep zijn normen, waarden, regels en overtuigingen en ontstaat er een hiërarchie. In het geval van gezond groepsgedrag zal iemand met afwijkend gedrag terechtgewezen worden met de bedoeling om diegene bij de groep te houden. Als iemand bij afwijkend gedrag wordt terechtgewezen met de bedoeling hem buiten de groep te zetten, dan kun je spreken van een sociaal onveilige groep. Voor iedereen in de groep is het dan onveilig, niet alleen voor degene die gepest wordt. Degenen die pesten moeten hun positie zien te behouden en zij hebben daarvoor bevestiging nodig van groepsleden. Degenen die mee lachen of zich op de achtergrond houden zijn bang zelf mikpunt te worden van het pesten. De verschillende rollen liggen namelijk niet vast. Wie in een groep gepest is, kan zelf pestgedrag gaan vertonen om te voorkomen weer de zondebok te worden.
Kenmerken van normaal groepsgedrag
- Het corrigeren van elkaar als iemand zich niet gedraagt volgens de groepsregels.
- Bij het corrigeren de intentie hebben om de groep bij elkaar te houden.
Kenmerken van onveilig groepsgedrag
- Als groepsleden elkaar corrigeren op regels of normen die arbitrair zijn en die steeds weer ongunstig uitvallen voor het gedrag of het uiterlijk van een bepaalde klasgenoot.
- Als je gedrag ziet dat is gericht op het vasthouden of versterken van de eigen positie in de hiërarchie.
- Als je ziet dat degenen die afwijken of zich niet kunnen verweren buiten de groep worden gezet.
Gepest worden: wat doet dat met een leerling?
Irmela is op school acht jaar lang gepest. Ze werd buitengesloten en klasgenoten zeiden lelijke dingen tegen haar omdat ze haar anders vonden. Vanwege het pesten is ze vijf keer van school gewisseld. Hierdoor is ze onzeker geworden en had ze weinig zelfvertrouwen. Dankzij een speciale training gaat het nu beter met haar. Luister naar haar verhaal (en van de trainer) in de video.
Hoe je als leraar invloed hebt op pestgedrag
- Realiseer je dat je hoe dan ook de norm bepaalt, ook als je niets doet, geen regels stelt en niet ingrijpt.
- Neem vanaf de eerste les de leiderschapsrol in en stuur in een vroeg stadium de groepsnormering.
- Neem signalen of klachten van leerlingen of ouders over pesten altijd serieus.
- Bespreek pesten met je klas en verlaag de drempel door duidelijk te zijn over hoe je hiermee omgaat.
- Maak leerlingen bewust van hun eigen invloed op de sfeer in de groep en stuur daar ook op.
Actie ondernemen bij pestgedrag
Vermoed je een pestprobleem, dan is het belangrijk om actie te ondernemen. Dit kun je doen:
- Laat betrokkenen weten dat je ziet wat er gebeurt en bied hulp aan.
- Hou de vinger aan de pols, maar grijp niet direct in: geef leerlingen de kans het zelf op te lossen en geef tips.
- Maak het bespreekbaar met je klas, dat verlaagt de drempel voor leerlingen om hulp te vragen.
- Bespreek het met collega’s, dan kun je elkaar steunen en oplossingen vinden.
Online en offline pesten
Online pesten gebeurt ook buiten de school, maar het ruziën en pesten gaat op school door. Online en offline pesten lopen voor jongeren door elkaar. Zij maken geen onderscheid. De aanpak is hetzelfde, het signaleren is alleen lastiger.
Scholen moeten zorgen voor veilig schoolklimaat
Per 1 augustus 2015 zijn scholen in het primair- en voortgezet onderwijs verplicht zorg te dragen voor een veilige school. De wet schrijft voor dat scholen:
- aan een inspanningsverplichting moeten voldoen om een actief veiligheidsbeleid te voeren.
- het effect van het veiligheidsbeleid periodiek moeten monitoren.
De school moet tenminste bij een medewerker deze taken beleggen:
- Het coördineren van anti-pestbeleid.
- Het fungeren als vast aanspreekpunt in het kader van pesten.
Meer weten?
- Lees het artikel over online shaming en hoe je daartegen in actie kunt komen.
- Onderzoekers van de Universiteit Utrecht hebben onderzoek gedaan naar de effecten van verschillende anti-pestprogramma’s voor de basisschool.
- De website van Stichting School & Veiligheid bevat veel informatie over het voorkomen en aanpakken van pesten.
- Het Nederlands Jeugdinstituut heeft op een rijtje gezet wat een school kan doen bij pesten.
- Het platform Pestweb helpt leerlingen in het po en vo met tips en advies.
- Op de website van OCW vind je meer informatie over veilig leren en werken in het onderwijs.
- Bekijk de aflevering van Klokhuis over pesten of een item over pesten van het Jeugdjournaal.
- Een korte animatie over cyberpesten vind je op YouTube, of bekijk de video over ervaring van jongeren met cyberpesten.
